<p>ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆ ಎಂದೇ ಹೆಸರಾದ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಸಾಗರಕ್ಕೆ ಈಗ ನೂರು ವರ್ಷಗಳು ತುಂಬಿವೆ. ಮೈಸೂರು ಭಾಗದ ಗ್ರಾಮೀಣ ಜನರ ನಾಲಿಗೆಯ ಮೇಲೆ ಇಂದಿಗೂ ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆ ಎಂದೇ ಕರೆಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಈ ಜಲಾಶಯದ ಕಾಮಗಾರಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದದ್ದು 1911ರಲ್ಲಿ.<br /> <br /> ಸುಮಾರು ನೂರು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಕಾವೇರಿ ಇಲ್ಲಿ ನೆಲೆ ನಿಂತು ಲಕ್ಷಾಂತರ ಎಕರೆ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹಸಿರಾಗಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆಯ ನಿರ್ಮಾಣದ ಹಿಂದೆ ದೊಡ್ಡ ಇತಿಹಾಸವಿದೆ. ಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ದುಡಿದ ಸಾವಿರಾರು ಕಾರ್ಮಿಕರ ಪರಿಶ್ರಮವಿದೆ. ನೂರು ವರ್ಷ ತುಂಬುತ್ತಿರುವ ಈ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಸ್ಮರಿಸುವುದು ಫಲಾನುಭವಿ ರೈತರ ಕರ್ತವ್ಯ.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಾವೇರಿ ತೀರದ ಒಂದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಹಳ್ಳಿ. ಈ ಹಳ್ಳಿ ದೊಡ್ಡಯ್ಯ ಪ್ರಭು ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಪಾಳೇಗಾರರ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಕ್ರಿ.ಶ. 1600 ರಲ್ಲಿ ಮೈಸೂರಿನ ರಾಜ ಒಡೆಯರು ಈ ಹಳ್ಳಿಯನ್ನು ಗೆದ್ದುಕೊಂಡರೆಂದು ಕನ್ನಂಬಾಡಿಯಲ್ಲಿ ದೊರೆತಿರುವ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.<br /> <br /> <strong>ಕಣ್ವಪುರಿ-ಕಣ್ಣಂಬಾಡಿ:</strong> ಪುರಾಣ ಕಾಲದ ಕಣ್ವ ಮುನಿಗಳು ಬಲಮುರಿ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ನೇರಳೆ ಮರದ ಕೆಳಗೆ ಕುಳಿತು ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿದ್ದರು ಎಂಬ ಪ್ರತೀತಿಯಿದೆ. ಅವರ ತಪಸ್ಸು ಎಷ್ಟು ತೀವ್ರವಾಗಿತ್ತೆಂದರೆ ಕಾವೇರಿ ಉಕ್ಕಿ ಭಯಂಕರವಾಗಿ ಆರ್ಭಟಿಸಿ ಆಳೆತ್ತರದ ಅಲೆಗಳು ಅಪ್ಪಳಿಸಿದರೂ ಕಣ್ವಮುನಿಗೆ ಎಚ್ಚರವೇ ಆಗುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲವಂತೆ. ಕಣ್ವಮುನಿಗಳಿಂದಾಗಿ ಈ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಕಣ್ವಪುರಿ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂತು. ಅದು ಜನರ ಬಾಯಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣಂಬಾಡಿ, ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಆಯಿತು.<br /> <br /> ಮೈಸೂರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಗ್ರಾಮದ ಹೆಸರು ಹಲವು ಸಲ ಪ್ರಸ್ತಾಪವಾಗಿದೆ. ಕ್ರಿ.ಶ. 1579 ರಲ್ಲಿ ಇದು ದೊಡ್ಡ ಅಗ್ರಹಾರವಾಗಿತ್ತು. ಕಾವೇರಿಗೆ `ಕನ್ನಂಬಾಡಿ~ ಬಳಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಕಟ್ಟಬೇಕೆಂದು ಮೈಸೂರಿನ ದೊರೆ ನಾಲ್ವಡಿ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದರು. ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಮುಳುಗಡೆಯಾಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇತ್ತು. ರಾಜರ ಸೂಚನೆ ಮೇರೆಗೆ ಗ್ರಾಮದ ಜನರು ಬೇರೆಡೆಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡರು. <br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿಯಿಂದ ಚದುರಿದ ಜನರು ಅನೇಕ ಊರುಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡರು. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಸಕನ್ನಂಬಾಡಿ, ಮಜ್ಜಿಗೆಪುರ, ಬಸ್ತಿಪುರ, ಹಳೇಉಂಡವಾಡಿ, ಹೊಸಉಂಡವಾಡಿ, ಹಳೇ ಆನಂದೂರು, ಹೊಸ ಆನಂದೂರು ಪ್ರಮುಖವು. <br /> <br /> ಮುಳುಗಡೆಯಾದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕಣ್ವೇಶ್ವರ, ಲಕ್ಷ್ಮೀದೇವಿ, ವೇಣುಗೋಪಾಲಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಿದ್ದವು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಕಣ್ವೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ತುಂಬಾ ಪ್ರಾಚೀನವಾದುದು. ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರ ಅರಸು ಮೊದಲನೇ ಕೃಷ್ಣ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿ.ಶ. 8ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದ. <br /> <br /> ವೇಣುಗೋಪಾಲಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನ ಗಂಗರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ (ಕ್ರಿ.ಶ.1300ಕ್ಕೂ ಹಿಂದೆ) ನಿರ್ಮಾಣವಾಯಿತು ಎಂದು ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ವಿಜಯನಗರ ಮತ್ತು ಮೈಸೂರು ಅರಸರು ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ದುರಸ್ತಿ ಮಾಡಿಸಿದ್ದರು. ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣವಾದ ನಂತರ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನ ಹಿನ್ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿತು. ಆದರೆ ಜಲಾಶಯದಲ್ಲಿ ನೀರು ಇಳಿಮುಖವಾದಾಗ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನ ಜನರಿಗೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿತ್ತು.<br /> <br /> 1958ರಲ್ಲಿ, ಆನಂತರ 2001 ರಿಂದ 2004ರಲ್ಲಿ ದೇವಸ್ಥಾನ ಕಾಣಿಸಿತ್ತು. ಮುಳುಗಡೆಯಾಗಿದ್ದ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಉದ್ಯಮಿ ಹರಿ ಖೋಡೆ ಅವರ ನೆರವಿನಿಂದ ಜಲಾಶಯದಿಂದ ಹೊರಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಿ ಸಮೀಪದಲ್ಲೇ ಪುನರ್ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆಯ ನಿರ್ಮಾಣದ ಪೂರ್ವಭಾವಿ ಕಾರ್ಯ 1909ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಆಗಿನ ಮೈಸೂರು ರಾಜ್ಯದ ಮುಖ್ಯ ಎಂಜಿನಿಯರ್ ಆಗಿದ್ದವರು ಕ್ಯಾಪ್ಟನ್ ಬರ್ನಾಡ್ ಡಾವಸ್. ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ಈಗಿರುವ ಸ್ಥಳದಿಂದ ಮೇಲ್ಭಾಗಕ್ಕೆ `ಎಡಹಳ್ಳಿ~ ಎಂಬ ಗ್ರಾಮದ ಬಳಿ ಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. <br /> <br /> ಡಾವಸ್ ಕಾರ್ಯನಿರತರಾಗಿದ್ದರು. ಹಿಂದಿನ ದಿನ ನದಿಯಲ್ಲಿ ಅನಿರೀಕ್ಷಿತವಾಗಿ ನೆರೆ ಬಂದು ಹಾಕಿದ್ದ ಒಡ್ಡು ಕೊಚ್ಚಿಹೋಯಿತು. ರೈತರಿಗೆ ನೀರು ಹರಿಸುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಕುಂಠಿತವಾಯಿತು. ನೆರೆಯ ಹಾವಳಿ ಭೀತಿ ತಪ್ಪಿರಲಿಲ್ಲ. <br /> <br /> ಇದನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ಜಖಂಗೊಂಡಿದ್ದ ಒಡ್ಡಿನ ರಿಪೇರಿ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಏಳು ಜನ ಕೂಲಿಕಾರರು ದೋಣಿಯಲ್ಲಿ ಮರಳಿನ ಚೀಲಗಳನ್ನು ಒಯ್ದು ಒಡ್ಡು ಕೊಚ್ಚಿ ಹೋದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿ ನೀರಿನ ರಭಸವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ಮಗ್ನರಾಗಿದ್ದರು. ಆಗ ಅನಿರೀಕ್ಷಿತವಾಗಿ ನೆರೆ ಬಂದು ದೋಣಿ ಮಗುಚಿಕೊಂಡಿತು. <br /> <br /> ಏಳು ಜನರ ಪೈಕಿ ಆರು ಜನ ಈಜಿ ದಡ ಸೇರಿದರು. ಒಬ್ಬ ನೀರಲ್ಲಿ ಹೊಯ್ದಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ಅದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ ಡಾವಸ್ ಪ್ರವಾಹದ ನೀರಿಗೆ ಧುಮುಕಿ ಅವನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದರು. ಆದರೆ ಡಾವಸ್ ಸುಳಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದರು. ನಾಲ್ಕು ದಿನಗಳ ನಂತರ ಅವರ ಶವ ಸಿಕ್ಕಿತು.<br /> <br /> <strong>ಮೊದಲ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ: </strong>ಕಾವೇರಿ ನದಿಗೆ ಮೊದಲು ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ಕಟ್ಟಿದ್ದು ಕರಿಕಾಲ ಚೋಳ ಎಂಬ ಅರಸು. ಕ್ರಿ.ಶ. 1068ರ ಸುಮಾರಿಗೆ ತಮಿಳುನಾಡಿನ ಪ್ರಾಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣವಾಯಿತು. ಕನ್ನಡನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣ ಕಾರ್ಯ ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದುದು 1911 ಅಕ್ಟೋಬರ್ನಲ್ಲಿ. ಮುಗಿದಿದ್ದು 1932 ರಲ್ಲಿ.<br /> <br /> ನಿರ್ಮಾಣ ಕಾಮಗಾರಿಯಲ್ಲಿ ದುಡಿದ ಕಾರ್ಮಿಕರ ಸಂಖ್ಯೆ ಹತ್ತು ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು. ಅಣೆಕಟ್ಟೆಯ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ನೋಡಿಕೊಂಡವರು ದಿವಾನರಾದ ಸರ್.ಎಂ. ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯ, ಸರ್ದಾರ್ ಎಂ. ಕಾಂತರಾಜು ಅರಸು, ಅಲ್ಬಿಯನ್ ರಾಜಕುಮಾರ್ ಬ್ಯಾನರ್ಜಿ ಮತ್ತು ಮಿರ್ಜಾ ಇಸ್ಮಾಯಿಲ್ ಅವರು.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷರ ಆಸಕ್ತಿಗೆ ಕಾರಣ ಅವರು ಗುತ್ತಿಗೆ ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಕೋಲಾರದ ಚಿನ್ನದ ಗಣಿಗೆ ವಿದ್ಯುತ್ ಸೌಲಭ್ಯ ಒದಗಿಸುವುದೇ ಆಗಿತ್ತು. ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರು ಈ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ನೀರಾವರಿ ಮತ್ತು ಕುಡಿಯುವ ನೀರಿನ ಉದ್ದೇಶಕ್ಕೆ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಿದರು.<br /> <br /> ಮದ್ರಾಸ್ನ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಪ್ರಾಂತೀಯ ಸರ್ಕಾರ ಒಪ್ಪಿಗೆ ನೀಡಿದ್ದು 80 ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಅಣೆಕಟ್ಟೆಗೆ. ಆದರೆ ಮಹಾರಾಜರು 124 ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಿಸುವ ಯೋಜನೆ ರೂಪಿಸಿದರು. ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಅಂದಾಜು ವೆಚ್ಚ 2 ಕೋಟಿ 35 ಲಕ್ಷ ರೂ. ರಾಜ್ಯದ ಆದಾಯವನ್ನೆಲ್ಲ ಇದೊಂದಕ್ಕೇ ಬಳಸುವುದು ಸಾಧ್ಯವಿರಲಿಲ್ಲ.<br /> <br /> ಆಗ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಮತ್ತು ರಾಜಮಾತೆಯವರು ತೆಗೆದುಕೊಂಡ ತೀರ್ಮಾನ ಅಪೂರ್ವವಾದದ್ದು. ಅರಮನೆಯ ಖಾಸಗಿ ಭಂಡಾರದಲ್ಲಿದ್ದ ನಾಲ್ಕು ಮೂಟೆಗಳಷ್ಟು ವಜ್ರ, ವೈಢೂರ್ಯ, ಚಿನ್ನಾಭರಣಗಳು ಮತ್ತು ಬೆಳ್ಳಿ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಮುಂಬಯಿಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿ ಬಂದ ಹಣವನ್ನು ಕನ್ನಂಬಾಡಿಯ ಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿದರು.<br /> <br /> ಅಣೆಕಟ್ಟೆಯ ಉದ್ದ (ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಅನುಪಯುಕ್ತ ಭಾಗ ಸೇರಿ) ಒಂದು ಮೈಲಿ ಆರು ಫರ್ಲಾಂಗ್ ಇದೆ. ಇದು ಕೊಂಚ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಕಟ್ಟೆ. ನೀರಿನ ಒಳ ಮತ್ತು ಹೊರ ಹರಿವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು 37 ತೂಬು ಜಾರುಗಳಿವೆ. ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶದ ವಿಸ್ತೀರ್ಣ 4,100 ಚದರ ಮೈಲಿಗಳು. <br /> <br /> ಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಸುರ್ಕಿ ಗಾರೆಯಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅದು ಸಿಮೆಂಟಿಗಿಂತ ಭದ್ರ. ಅಣೆಕಟ್ಟೆಗೆ ಬಳಸಲಾದ ಸ್ವಯಂಚಾಲಿತ ಉಕ್ಕಿನ ಗೇಟುಗಳನ್ನು ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಭದ್ರಾವತಿ ಕಬ್ಬಿಣ ಮತ್ತು ಉಕ್ಕಿನ ಕಾರ್ಖಾನೆಯಲ್ಲಿ ತಯಾರಿಸಲಾಗಿದೆ.<br /> <br /> ಅಣೆಕಟ್ಟೆ 48.33 ಟಿ.ಎಂ.ಸಿ. ನೀರು ಶೇಖರಣಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಹೊಂದಿದೆ. ಮೈಸೂರು ಮತ್ತು ಮಂಡ್ಯ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸುಮಾರು ಮೂರು ಲಕ್ಷ ಎಕರೆ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ನೀರಾವರಿ ಸೌಲಭ್ಯ ಒದಗಿಸುತ್ತಿದೆ.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆ ಎಂದೊಡನೆ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ನೆನಪಾಗುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಆಧುನಿಕ ಮೈಸೂರಿನ ಮಹಾಶಿಲ್ಪಿ ಎಂದೇ ಅವರ ಹೆಸರು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ದಾಖಲಾಗಿದೆ. <br /> <br /> ಮೈಸೂರು ಸೀಮೆಯ ಜನರಿಗೆ ಅವರು ಇಂದಿಗೂ ಪ್ರಾತಃಸ್ಮರಣೀಯರು. ಹಿಂದುಳಿದ ಜನಾಂಗಗಳು, ದಲಿತರು, ಬಡಬಗ್ಗರ ಬಗ್ಗೆ ಅಪಾರ ಕಾಳಜಿ ಇದ್ದ ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಮೈಸೂರು ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಜನರಿಗೆ ಈಗಲೂ ಅಪಾರ ಗೌರವ. ರೈತರ ಪಾಲಿಗೆ ಅವರು ಅನ್ನದಾತ.<br /> <br /> ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರು ಕ್ರಿ.ಶ. 1902 ಆಗಸ್ಟ್ 8 ರಿಂದ 1940 ಜುಲೈ 31ರವರೆಗೆ ಮೈಸೂರಿನ ಮಹಾರಾಜರಾಗಿದ್ದರು. ಭಾರತದಲ್ಲೇ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳ ಜನರಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಮೀಸಲಾತಿ ಕಲ್ಪಿಸಿದರು. ಅವರ ಕಾರ್ಯವೈಖರಿಯನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿದ್ದ ಉಕ್ಕಿನ ಮನುಷ್ಯ ಎಂದೇ ಹೆಸರಾದ ಸರ್ದಾರ್ ವಲ್ಲಭಬಾಯಿ ಪಟೇಲ್ ಮತ್ತು ಗಾಂಧೀಜಿ ಅವರು `ಎಲ್ಲಾ ರಾಜರೂ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಅವರಂತೆ ಇದ್ದಿದ್ದರೆ ಭಾರತ ದೇಶಕ್ಕೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವೇ ಬೇಕಾಗಿರಲಿಲ್ಲ~ ಎಂದಿದ್ದರು ಎಂಬ ಮಾತುಗಳು ಅವರ ಜನಪರ ಕಾಳಜಿಯ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆಗೆ `ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಸಾಗರ~ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಇಡುವ ಮೂಲಕ ಅವರ ಹೆಸರನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಹಾಗೂ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಶ್ರಮಿಸಿದ ಸರ್.ಎಂ. ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯ ಅವರ ಪ್ರತಿಮೆಗಳನ್ನು ಕೆ.ಆರ್.ಎಸ್. ಹೃದಯ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸಬೇಕು ಎಂಬ ಜನರ ಬೇಡಿಕೆ ಈಡೇರಿಲ್ಲ.</p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
<p>ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆ ಎಂದೇ ಹೆಸರಾದ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಸಾಗರಕ್ಕೆ ಈಗ ನೂರು ವರ್ಷಗಳು ತುಂಬಿವೆ. ಮೈಸೂರು ಭಾಗದ ಗ್ರಾಮೀಣ ಜನರ ನಾಲಿಗೆಯ ಮೇಲೆ ಇಂದಿಗೂ ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆ ಎಂದೇ ಕರೆಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಈ ಜಲಾಶಯದ ಕಾಮಗಾರಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದದ್ದು 1911ರಲ್ಲಿ.<br /> <br /> ಸುಮಾರು ನೂರು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಕಾವೇರಿ ಇಲ್ಲಿ ನೆಲೆ ನಿಂತು ಲಕ್ಷಾಂತರ ಎಕರೆ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹಸಿರಾಗಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆಯ ನಿರ್ಮಾಣದ ಹಿಂದೆ ದೊಡ್ಡ ಇತಿಹಾಸವಿದೆ. ಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ದುಡಿದ ಸಾವಿರಾರು ಕಾರ್ಮಿಕರ ಪರಿಶ್ರಮವಿದೆ. ನೂರು ವರ್ಷ ತುಂಬುತ್ತಿರುವ ಈ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಸ್ಮರಿಸುವುದು ಫಲಾನುಭವಿ ರೈತರ ಕರ್ತವ್ಯ.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಾವೇರಿ ತೀರದ ಒಂದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಹಳ್ಳಿ. ಈ ಹಳ್ಳಿ ದೊಡ್ಡಯ್ಯ ಪ್ರಭು ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಪಾಳೇಗಾರರ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಒಳಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಕ್ರಿ.ಶ. 1600 ರಲ್ಲಿ ಮೈಸೂರಿನ ರಾಜ ಒಡೆಯರು ಈ ಹಳ್ಳಿಯನ್ನು ಗೆದ್ದುಕೊಂಡರೆಂದು ಕನ್ನಂಬಾಡಿಯಲ್ಲಿ ದೊರೆತಿರುವ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.<br /> <br /> <strong>ಕಣ್ವಪುರಿ-ಕಣ್ಣಂಬಾಡಿ:</strong> ಪುರಾಣ ಕಾಲದ ಕಣ್ವ ಮುನಿಗಳು ಬಲಮುರಿ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ನೇರಳೆ ಮರದ ಕೆಳಗೆ ಕುಳಿತು ತಪಸ್ಸು ಮಾಡಿದ್ದರು ಎಂಬ ಪ್ರತೀತಿಯಿದೆ. ಅವರ ತಪಸ್ಸು ಎಷ್ಟು ತೀವ್ರವಾಗಿತ್ತೆಂದರೆ ಕಾವೇರಿ ಉಕ್ಕಿ ಭಯಂಕರವಾಗಿ ಆರ್ಭಟಿಸಿ ಆಳೆತ್ತರದ ಅಲೆಗಳು ಅಪ್ಪಳಿಸಿದರೂ ಕಣ್ವಮುನಿಗೆ ಎಚ್ಚರವೇ ಆಗುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲವಂತೆ. ಕಣ್ವಮುನಿಗಳಿಂದಾಗಿ ಈ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಕಣ್ವಪುರಿ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂತು. ಅದು ಜನರ ಬಾಯಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣಂಬಾಡಿ, ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಆಯಿತು.<br /> <br /> ಮೈಸೂರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಗ್ರಾಮದ ಹೆಸರು ಹಲವು ಸಲ ಪ್ರಸ್ತಾಪವಾಗಿದೆ. ಕ್ರಿ.ಶ. 1579 ರಲ್ಲಿ ಇದು ದೊಡ್ಡ ಅಗ್ರಹಾರವಾಗಿತ್ತು. ಕಾವೇರಿಗೆ `ಕನ್ನಂಬಾಡಿ~ ಬಳಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಕಟ್ಟಬೇಕೆಂದು ಮೈಸೂರಿನ ದೊರೆ ನಾಲ್ವಡಿ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದರು. ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಮುಳುಗಡೆಯಾಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇತ್ತು. ರಾಜರ ಸೂಚನೆ ಮೇರೆಗೆ ಗ್ರಾಮದ ಜನರು ಬೇರೆಡೆಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡರು. <br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿಯಿಂದ ಚದುರಿದ ಜನರು ಅನೇಕ ಊರುಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡರು. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಸಕನ್ನಂಬಾಡಿ, ಮಜ್ಜಿಗೆಪುರ, ಬಸ್ತಿಪುರ, ಹಳೇಉಂಡವಾಡಿ, ಹೊಸಉಂಡವಾಡಿ, ಹಳೇ ಆನಂದೂರು, ಹೊಸ ಆನಂದೂರು ಪ್ರಮುಖವು. <br /> <br /> ಮುಳುಗಡೆಯಾದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಕಣ್ವೇಶ್ವರ, ಲಕ್ಷ್ಮೀದೇವಿ, ವೇಣುಗೋಪಾಲಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳಿದ್ದವು. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಕಣ್ವೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ ತುಂಬಾ ಪ್ರಾಚೀನವಾದುದು. ರಾಷ್ಟ್ರಕೂಟರ ಅರಸು ಮೊದಲನೇ ಕೃಷ್ಣ ಇದನ್ನು ಕ್ರಿ.ಶ. 8ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದ. <br /> <br /> ವೇಣುಗೋಪಾಲಸ್ವಾಮಿ ದೇವಸ್ಥಾನ ಗಂಗರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ (ಕ್ರಿ.ಶ.1300ಕ್ಕೂ ಹಿಂದೆ) ನಿರ್ಮಾಣವಾಯಿತು ಎಂದು ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ವಿಜಯನಗರ ಮತ್ತು ಮೈಸೂರು ಅರಸರು ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ದುರಸ್ತಿ ಮಾಡಿಸಿದ್ದರು. ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣವಾದ ನಂತರ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನ ಹಿನ್ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿತು. ಆದರೆ ಜಲಾಶಯದಲ್ಲಿ ನೀರು ಇಳಿಮುಖವಾದಾಗ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನ ಜನರಿಗೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿತ್ತು.<br /> <br /> 1958ರಲ್ಲಿ, ಆನಂತರ 2001 ರಿಂದ 2004ರಲ್ಲಿ ದೇವಸ್ಥಾನ ಕಾಣಿಸಿತ್ತು. ಮುಳುಗಡೆಯಾಗಿದ್ದ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನವನ್ನು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಉದ್ಯಮಿ ಹರಿ ಖೋಡೆ ಅವರ ನೆರವಿನಿಂದ ಜಲಾಶಯದಿಂದ ಹೊರಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಿ ಸಮೀಪದಲ್ಲೇ ಪುನರ್ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆಯ ನಿರ್ಮಾಣದ ಪೂರ್ವಭಾವಿ ಕಾರ್ಯ 1909ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ಆಗಿನ ಮೈಸೂರು ರಾಜ್ಯದ ಮುಖ್ಯ ಎಂಜಿನಿಯರ್ ಆಗಿದ್ದವರು ಕ್ಯಾಪ್ಟನ್ ಬರ್ನಾಡ್ ಡಾವಸ್. ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ಈಗಿರುವ ಸ್ಥಳದಿಂದ ಮೇಲ್ಭಾಗಕ್ಕೆ `ಎಡಹಳ್ಳಿ~ ಎಂಬ ಗ್ರಾಮದ ಬಳಿ ಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. <br /> <br /> ಡಾವಸ್ ಕಾರ್ಯನಿರತರಾಗಿದ್ದರು. ಹಿಂದಿನ ದಿನ ನದಿಯಲ್ಲಿ ಅನಿರೀಕ್ಷಿತವಾಗಿ ನೆರೆ ಬಂದು ಹಾಕಿದ್ದ ಒಡ್ಡು ಕೊಚ್ಚಿಹೋಯಿತು. ರೈತರಿಗೆ ನೀರು ಹರಿಸುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಕುಂಠಿತವಾಯಿತು. ನೆರೆಯ ಹಾವಳಿ ಭೀತಿ ತಪ್ಪಿರಲಿಲ್ಲ. <br /> <br /> ಇದನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ಜಖಂಗೊಂಡಿದ್ದ ಒಡ್ಡಿನ ರಿಪೇರಿ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು. ಏಳು ಜನ ಕೂಲಿಕಾರರು ದೋಣಿಯಲ್ಲಿ ಮರಳಿನ ಚೀಲಗಳನ್ನು ಒಯ್ದು ಒಡ್ಡು ಕೊಚ್ಚಿ ಹೋದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಇರಿಸಿ ನೀರಿನ ರಭಸವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ಮಗ್ನರಾಗಿದ್ದರು. ಆಗ ಅನಿರೀಕ್ಷಿತವಾಗಿ ನೆರೆ ಬಂದು ದೋಣಿ ಮಗುಚಿಕೊಂಡಿತು. <br /> <br /> ಏಳು ಜನರ ಪೈಕಿ ಆರು ಜನ ಈಜಿ ದಡ ಸೇರಿದರು. ಒಬ್ಬ ನೀರಲ್ಲಿ ಹೊಯ್ದಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ಅದನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ ಡಾವಸ್ ಪ್ರವಾಹದ ನೀರಿಗೆ ಧುಮುಕಿ ಅವನನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿದರು. ಆದರೆ ಡಾವಸ್ ಸುಳಿಗೆ ಸಿಕ್ಕಿ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದರು. ನಾಲ್ಕು ದಿನಗಳ ನಂತರ ಅವರ ಶವ ಸಿಕ್ಕಿತು.<br /> <br /> <strong>ಮೊದಲ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ: </strong>ಕಾವೇರಿ ನದಿಗೆ ಮೊದಲು ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ಕಟ್ಟಿದ್ದು ಕರಿಕಾಲ ಚೋಳ ಎಂಬ ಅರಸು. ಕ್ರಿ.ಶ. 1068ರ ಸುಮಾರಿಗೆ ತಮಿಳುನಾಡಿನ ಪ್ರಾಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣವಾಯಿತು. ಕನ್ನಡನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣ ಕಾರ್ಯ ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದುದು 1911 ಅಕ್ಟೋಬರ್ನಲ್ಲಿ. ಮುಗಿದಿದ್ದು 1932 ರಲ್ಲಿ.<br /> <br /> ನಿರ್ಮಾಣ ಕಾಮಗಾರಿಯಲ್ಲಿ ದುಡಿದ ಕಾರ್ಮಿಕರ ಸಂಖ್ಯೆ ಹತ್ತು ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು. ಅಣೆಕಟ್ಟೆಯ ಆಡಳಿತಾತ್ಮಕ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ನೋಡಿಕೊಂಡವರು ದಿವಾನರಾದ ಸರ್.ಎಂ. ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯ, ಸರ್ದಾರ್ ಎಂ. ಕಾಂತರಾಜು ಅರಸು, ಅಲ್ಬಿಯನ್ ರಾಜಕುಮಾರ್ ಬ್ಯಾನರ್ಜಿ ಮತ್ತು ಮಿರ್ಜಾ ಇಸ್ಮಾಯಿಲ್ ಅವರು.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷರ ಆಸಕ್ತಿಗೆ ಕಾರಣ ಅವರು ಗುತ್ತಿಗೆ ಹಿಡಿದಿದ್ದ ಕೋಲಾರದ ಚಿನ್ನದ ಗಣಿಗೆ ವಿದ್ಯುತ್ ಸೌಲಭ್ಯ ಒದಗಿಸುವುದೇ ಆಗಿತ್ತು. ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರು ಈ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ನೀರಾವರಿ ಮತ್ತು ಕುಡಿಯುವ ನೀರಿನ ಉದ್ದೇಶಕ್ಕೆ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಿದರು.<br /> <br /> ಮದ್ರಾಸ್ನ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಪ್ರಾಂತೀಯ ಸರ್ಕಾರ ಒಪ್ಪಿಗೆ ನೀಡಿದ್ದು 80 ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಅಣೆಕಟ್ಟೆಗೆ. ಆದರೆ ಮಹಾರಾಜರು 124 ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಿಸುವ ಯೋಜನೆ ರೂಪಿಸಿದರು. ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಅಂದಾಜು ವೆಚ್ಚ 2 ಕೋಟಿ 35 ಲಕ್ಷ ರೂ. ರಾಜ್ಯದ ಆದಾಯವನ್ನೆಲ್ಲ ಇದೊಂದಕ್ಕೇ ಬಳಸುವುದು ಸಾಧ್ಯವಿರಲಿಲ್ಲ.<br /> <br /> ಆಗ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಮತ್ತು ರಾಜಮಾತೆಯವರು ತೆಗೆದುಕೊಂಡ ತೀರ್ಮಾನ ಅಪೂರ್ವವಾದದ್ದು. ಅರಮನೆಯ ಖಾಸಗಿ ಭಂಡಾರದಲ್ಲಿದ್ದ ನಾಲ್ಕು ಮೂಟೆಗಳಷ್ಟು ವಜ್ರ, ವೈಢೂರ್ಯ, ಚಿನ್ನಾಭರಣಗಳು ಮತ್ತು ಬೆಳ್ಳಿ ನಾಣ್ಯಗಳನ್ನು ಮುಂಬಯಿಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಮಾರಾಟ ಮಾಡಿ ಬಂದ ಹಣವನ್ನು ಕನ್ನಂಬಾಡಿಯ ಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿದರು.<br /> <br /> ಅಣೆಕಟ್ಟೆಯ ಉದ್ದ (ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಅನುಪಯುಕ್ತ ಭಾಗ ಸೇರಿ) ಒಂದು ಮೈಲಿ ಆರು ಫರ್ಲಾಂಗ್ ಇದೆ. ಇದು ಕೊಂಚ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಕಟ್ಟೆ. ನೀರಿನ ಒಳ ಮತ್ತು ಹೊರ ಹರಿವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು 37 ತೂಬು ಜಾರುಗಳಿವೆ. ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶದ ವಿಸ್ತೀರ್ಣ 4,100 ಚದರ ಮೈಲಿಗಳು. <br /> <br /> ಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ಸುರ್ಕಿ ಗಾರೆಯಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅದು ಸಿಮೆಂಟಿಗಿಂತ ಭದ್ರ. ಅಣೆಕಟ್ಟೆಗೆ ಬಳಸಲಾದ ಸ್ವಯಂಚಾಲಿತ ಉಕ್ಕಿನ ಗೇಟುಗಳನ್ನು ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಭದ್ರಾವತಿ ಕಬ್ಬಿಣ ಮತ್ತು ಉಕ್ಕಿನ ಕಾರ್ಖಾನೆಯಲ್ಲಿ ತಯಾರಿಸಲಾಗಿದೆ.<br /> <br /> ಅಣೆಕಟ್ಟೆ 48.33 ಟಿ.ಎಂ.ಸಿ. ನೀರು ಶೇಖರಣಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಹೊಂದಿದೆ. ಮೈಸೂರು ಮತ್ತು ಮಂಡ್ಯ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಸುಮಾರು ಮೂರು ಲಕ್ಷ ಎಕರೆ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ನೀರಾವರಿ ಸೌಲಭ್ಯ ಒದಗಿಸುತ್ತಿದೆ.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆ ಎಂದೊಡನೆ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ನೆನಪಾಗುತ್ತಾರೆ. ಅವರು ಆಧುನಿಕ ಮೈಸೂರಿನ ಮಹಾಶಿಲ್ಪಿ ಎಂದೇ ಅವರ ಹೆಸರು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ದಾಖಲಾಗಿದೆ. <br /> <br /> ಮೈಸೂರು ಸೀಮೆಯ ಜನರಿಗೆ ಅವರು ಇಂದಿಗೂ ಪ್ರಾತಃಸ್ಮರಣೀಯರು. ಹಿಂದುಳಿದ ಜನಾಂಗಗಳು, ದಲಿತರು, ಬಡಬಗ್ಗರ ಬಗ್ಗೆ ಅಪಾರ ಕಾಳಜಿ ಇದ್ದ ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಮೈಸೂರು ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಜನರಿಗೆ ಈಗಲೂ ಅಪಾರ ಗೌರವ. ರೈತರ ಪಾಲಿಗೆ ಅವರು ಅನ್ನದಾತ.<br /> <br /> ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರು ಕ್ರಿ.ಶ. 1902 ಆಗಸ್ಟ್ 8 ರಿಂದ 1940 ಜುಲೈ 31ರವರೆಗೆ ಮೈಸೂರಿನ ಮಹಾರಾಜರಾಗಿದ್ದರು. ಭಾರತದಲ್ಲೇ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳ ಜನರಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಮೀಸಲಾತಿ ಕಲ್ಪಿಸಿದರು. ಅವರ ಕಾರ್ಯವೈಖರಿಯನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿದ್ದ ಉಕ್ಕಿನ ಮನುಷ್ಯ ಎಂದೇ ಹೆಸರಾದ ಸರ್ದಾರ್ ವಲ್ಲಭಬಾಯಿ ಪಟೇಲ್ ಮತ್ತು ಗಾಂಧೀಜಿ ಅವರು `ಎಲ್ಲಾ ರಾಜರೂ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಅವರಂತೆ ಇದ್ದಿದ್ದರೆ ಭಾರತ ದೇಶಕ್ಕೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯವೇ ಬೇಕಾಗಿರಲಿಲ್ಲ~ ಎಂದಿದ್ದರು ಎಂಬ ಮಾತುಗಳು ಅವರ ಜನಪರ ಕಾಳಜಿಯ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.<br /> <br /> ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಕಟ್ಟೆಗೆ `ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಸಾಗರ~ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಇಡುವ ಮೂಲಕ ಅವರ ಹೆಸರನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಹಾಗೂ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಶ್ರಮಿಸಿದ ಸರ್.ಎಂ. ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಯ್ಯ ಅವರ ಪ್ರತಿಮೆಗಳನ್ನು ಕೆ.ಆರ್.ಎಸ್. ಹೃದಯ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸಬೇಕು ಎಂಬ ಜನರ ಬೇಡಿಕೆ ಈಡೇರಿಲ್ಲ.</p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
