<div> <strong>l ಸೂರ್ಯಪ್ರಕಾಶ್ ಬಿ.ಎಸ್.</strong><div> ನ್ಯಾಯದೇವತೆಯ ಕಲ್ಪನೆ ನಮಗೆಲ್ಲ ಇದ್ದೇ ಇದೆ. ಒಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ತಕ್ಕಡಿ, ಮತ್ತೊಂದರಲ್ಲಿ ಕತ್ತಿ, ಕಣ್ಣಿಗೆ ಪಟ್ಟಿ. ಪೂರ್ವಾಪರಗಳನ್ನೂ, ಉಭಯಪಕ್ಷಗಳ ವಾದ– ಪ್ರತಿವಾದಗಳನ್ನೂ ತೂಕ ಮಾಡಲು ತಕ್ಕಡಿ; ಶಾಸನಬದ್ಧ ಕಾನೂನನ್ನು ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕೆ ತರುವುದಕ್ಕೆ, ಕಾರ್ಯಗತವಾಗದಿದ್ದರೆ ದಂಡಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಕತ್ತಿ; ನಿಷ್ಪಕ್ಷಪಾತವನ್ನು ಕಣ್ಣಿನ ಪಟ್ಟಿ ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ.<br /> </div><div> ಭಾರತೀಯ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ನ್ಯಾಯದೇವತೆಗೆ ಇನ್ನೂ ಎರಡು ಭುಜಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಬೇಕಾದ ಅನಿವಾರ್ಯ ಇಂದು ಬಂದೊದಗಿದೆ. ಒಂದರಲ್ಲಿ ಗಡಿಯಾರವನ್ನು ಹಿಡಿದು ಮತ್ತೊಂದರಲ್ಲಿ ಅಭಯಮುದ್ರೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ನಿಗದಿತ ಸಮಯಕ್ಕೆ ನ್ಯಾಯ ದೊರಕಿಸಿಕೊಡುವುದು ನ್ಯಾಯಾಂಗಕ್ಕೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗದಿರುವ ಸಂಗತಿ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ತಿಳಿದೇ ಇದೆ.</div><div> </div><div> ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ‘ಕೋರ್ಟನ್ನು ಸುತ್ತಿಸುತ್ತೇನೆ’ ಎಂಬ ಬೆದರಿಕೆಯ ಮಾತು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ನಡುವೆ ಬರುವುದನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕೇಳುತ್ತೇವೆ. ಸಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕರಣಗಳು ಇತ್ಯರ್ಥಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ ಎಂಬ ಆಶ್ವಾಸನೆ ನೀಡಲು ಗಡಿಯಾರ! ಸುಲಭ ಸರಳ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯ ದೊರಕಿಸಿಕೊಡುವೆನೆಂದು ಭರವಸೆ ನೀಡಲು ಅಭಯಮುದ್ರೆ! </div><div> </div><div> ಇಂದು ಮೊಕದ್ದಮೆ ದಾಖಲಿಸುವಾಗ ಅದು ಯಾವಾಗ ಅಂತ್ಯಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಎಂದು ಖಚಿತವಾಗಿ ಹೇಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಈ ಖಚಿತತೆ ಇರದೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳ ಮೇಲಿನ ಭರವಸೆ ಇಳಿಮುಖವಾಗುತ್ತಿದೆ. ಪ್ರಕರಣದ ಅಂತ್ಯದ ಮಾತು ಹಾಗಿರಲಿ, ಆ ಪ್ರಕರಣ ಹಲವು ಹಂತಗಳನ್ನು ದಾಟಿ ಬರಲು (ನೋಟಿಸ್, ಸಾಕ್ಷ್ಯ, ವಾದ ಮಂಡನೆ) ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಇಷ್ಟು ದಿನಗಳು ಹಿಡಿಯುತ್ತವೆ ಎಂದು ಹೇಳಲು ಸಹ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಇದೆ.</div><div> </div><div> ಕೆಲವು ದಿನಗಳ ಹಿಂದಷ್ಟೇ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್, ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ಪ್ರಕರಣಗಳಿಗೆ ಕಾಲಮಿತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸಿದೆ. ಕಳೆದ ಮೂವತ್ತು ವರ್ಷಗಳಿಂದಲೂ ಇಂತಹ ಸೂಚನೆಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಸಿವಿಲ್ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ವಿಲೇವಾರಿ ಮಾಡಲು ಕಾಲಮಿತಿಯನ್ನು ವಿಧಿಸುವ ನಿಯಮವಿದೆ.</div><div> </div><div> ‘The Karnataka Case Flow Management Rules, 2005’ ಪ್ರಕಟಪಡಿಸಿ ಒಂದು ದಶಕವೇ ಕಳೆದಿದೆ. ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಕಾಲಮಿತಿಯಲ್ಲಿ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಲು ಅನುವಾಗಿಸುವ ಇಂತಹ ನಿಯಮವು 15ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಹೈಕೋರ್ಟ್ಗಳಲ್ಲಿ ಜಾರಿಗೆ ಬಂದಿದೆ. ಆದರೆ ಪಾಲನೆಯಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ. </div><div> </div><div> ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತೀರ್ಪು, ಪಾಲನೆಯಾಗದ ನಿಯಮ ಹಾಗೂ ಕೋರ್ಟುಗಳ ದೈನಂದಿನ ಕಾರ್ಯ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ನಡುವಿನ ವೈರುಧ್ಯಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ ಅಚ್ಚರಿಯಾಗದಿರದು. ಶಾಸನವಿಧಿಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯಲು ಮೀಸಲಿರುವ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳೇ ನಿಯಮಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡುತ್ತಿವೆ! ಇಲ್ಲಿ ನಾವು ಆರೋಪ ಹೊರಿಸುವುದಕ್ಕೂ ಮುನ್ನ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಅವಲೋಕಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ಈ ನಿಯಮಾವಳಿಗಳನ್ನು ಕಾರ್ಯಗತಗೊಳಿಸಲು ವಿಫಲವಾಗಿರುವುದು ಆಡಳಿತ, ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಕೊರತೆಯಿಂದ.</div><div> </div><div> ಎಂತಹ ದಕ್ಷ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರೇ ಇರಲಿ, ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳ ದೈನಂದಿನ ಕಾರ್ಯಗಳು ಅವರ ಕೆಲಸದ ವೇಳೆಯ ಬಹುಪಾಲನ್ನು ಕಬಳಿಸುತ್ತವೆ. ಅಧೀನ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿದಿನ ಸರಿಸುಮಾರು 80ರಿಂದ 100 ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ವಿಚಾರಣೆಗೆ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಹತ್ತೋ ಇಪ್ಪತ್ತೋ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.</div><div> </div><div> ಇಲ್ಲಿನ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ಕೋರ್ಟಿನ ಸರಿಸುಮಾರು ಶೇ 45ರಷ್ಟು ಸಮಯವನ್ನು ಮುಂದೂಡಿಕೆ, ನೋಟಿಸ್, ಸಮನ್ಸ್ ಜಾರಿಗೇ ವ್ಯಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಒಂದು ಅಂದಾಜಿನಂತೆ, ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಸುಮಾರು ₹ 100- 150 ಕೋಟಿಯನ್ನು ಇಂತಹ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೆ ವ್ಯಯಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಹೀಗಿದ್ದಾಗ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಬೇಕಾದ ಸಮಯ, ಉತ್ಸಾಹ ಎಲ್ಲಿಂದ ಬರಬೇಕು? ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ತನ್ನ ಸುಧಾರಣೆಗೆಂದೇ ಕೆಲವು ದಕ್ಷ ಆಡಳಿತಗಾರರನ್ನು ಮೀಸಲಿಟ್ಟು, ಅಗತ್ಯ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಿಕೊಡಬೇಕು.</div><div> </div><div> ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿ ಈವರೆಗೆ ಚರ್ಚಿಸಿದ, ಸೂಚಿಸಿದ, ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕಿಳಿಸಿದ ಕ್ರಮಗಳಿಗಿಂತ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ನಿಯಮ (Case Flow Management Rules) ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ.</div><div> </div><div> ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಸುಧಾರಣೆಯೆಂದರೆ ಕೋರ್ಟುಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವಂಥ, ಅಧಿಕ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರನ್ನು ನೇಮಕ ಮಾಡುವಂತಹ ಅಧಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಬೇಡುವ ಕ್ರಮಗಳೇ ಆಗಿರುತ್ತವೆ. ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ರೀತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಕಾನೂನು ಪಂಡಿತರು ಹೆಚ್ಚು ಗಮನ ಹರಿಸಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಈ ನಿಯಮ ಪ್ರಥಮ ಬಾರಿಗೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳ ದೈನಂದಿನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಬಗೆಗೆ ಗಮನ ಹರಿಸುತ್ತದೆ. </div><div> </div><div> ಕರ್ನಾಟಕ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ನಿಯಮ– 2006ರಲ್ಲಿ ಕೋರ್ಟು ದಿನಂಪ್ರತಿ ಹೀಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಸ್ಥೂಲವಾಗಿ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.</div><div> 1. ಬಾಕಿ ಸಿವಿಲ್ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು ವಿವಾದದ ವಿಷಯಾನುಸಾರ ಆದ್ಯತೆ ಮೇರೆಗೆ (Track) ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. </div><div> 2. ಮೊದಲ ಆದ್ಯತೆಯ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು 9 ತಿಂಗಳೊಳಗೆ, 2ನೇ ಆದ್ಯತೆಯ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು 12 ತಿಂಗಳೊಳಗೆ, 3 ಹಾಗೂ 4ನೇ ಆದ್ಯತೆಯ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು 24 ತಿಂಗಳೊಳಗೆ ವಿಲೇವಾರಿ ಮಾಡಲು ಯತ್ನಿಸಬೇಕು. </div><div> 3. ಸಮನ್ಸ್ ನೀಡುವ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಸರಳೀಕರಣ ಪಾಲನೆಯಾಗಬೇಕು.</div><div> 4. ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ವಿವಿಧ ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಖಚಿತವಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸುವುದು. </div><div> 5. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಎರಡು ವಿಚಾರಣಾ ಪಟ್ಟಿಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಬೇಕು: ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಹಂತದಲ್ಲಿರುವ (ನೋಟಿಸ್, ಸಮನ್ಸ್, ಹಾಜರಾಗುವಿಕೆ ಇತ್ಯಾದಿ) ಪ್ರಕರಣಗಳೆಲ್ಲ ಪಟ್ಟಿ ಒಂದರಲ್ಲಿ, ಸಾಕ್ಷಿ, ವಾದ, ಪ್ರತಿವಾದದಂತಹ ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವವೆಲ್ಲವೂ ಪಟ್ಟಿ ಎರಡರಲ್ಲಿ.</div><div> 6. ಪಟ್ಟಿ ಒಂದರಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಕೋರ್ಟಿನ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ವರ್ಗದವರೇ ನಿಭಾಯಿಸಬಹುದು. ಪಟ್ಟಿ ಎರಡರಲ್ಲಿರುವ ಕೇಸುಗಳನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ಆಲಿಸಬೇಕು. </div><div> 7. ಪಟ್ಟಿ ಎರಡರಲ್ಲಿ ದಿನಕ್ಕೆ ಹತ್ತಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಕರಣಗಳಿರಬಾರದು!<br /> </div><div> ಕೋರ್ಟುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜ್ಞಾನ ಇರುವವರಿಗೂ ಈ ನಿಯಮವು ಎಷ್ಟು ತರ್ಕಬದ್ಧ ಹಾಗೂ ಉಪಯುಕ್ತ ಎಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಹತ್ತು ವರ್ಷಗಳಾದರೂ ಪಾಲಿಸದೇ ಇರುವುದು ನಮ್ಮ ದುರದೃಷ್ಟ. ಮತ್ತೊಂದು ಅಹಿತಕರ ಸಂಗತಿಯೆಂದರೆ, ಇಂತಹ ನಿಯಮವು ದೇಶದ ಬಹುತೇಕ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿದೆ. ಆದರೆ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಪಾಲನೆಯಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ.</div><div> </div><div> ಕಾನೂನು ಸಂಶೋಧನಾ ಸಂಸ್ಥೆಯಾದ ‘ದಕ್ಷ್’ನ ಅಂದಾಜಿನಂತೆ, ಅಧೀನ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳಲ್ಲಿನ ಸುಮಾರು 40 ಸಾವಿರ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು ಆದ್ಯತೆ ಅನುಸಾರ ವಿಂಗಡಿಸಿ, ಎಷ್ಟು ದಿನಗಳಿಂದ ಬಾಕಿ ಇವೆ ಮತ್ತು ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆ ನಿಯಮದಲ್ಲಿನ ಕಾಲಮಿತಿಯನ್ನು ಹೋಲಿಸಿ ನೋಡಿದರೆ ವಾಸ್ತವದ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ.<br /> </div><div> ಹೈಕೋರ್ಟ್ಗಳು ಇಂತಹ ಜನಸ್ನೇಹಿ ನಿಯಮವನ್ನು ಹೇಗೆ ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕೆ ತರಬಹುದೆಂದು ಆಲೋಚಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ನ್ಯಾಯದೇವತೆಯ ಮಂದಿರ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಜೀರ್ಣವಾಗುವುದಕ್ಕಿಂತ ಮುಂಚೆಯೇ ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರ ನಡೆಯಬೇಕಾಗಿದೆ. ಎರಡು ಹೊಸ ಭುಜಗಳ ಜೋಡಣೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಬಂತು.<br /> <br /> ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಈ ಎರಡು ತತ್ವಗಳು ಅಮೂರ್ತವಾಗಿ ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಆದರ್ಶಗಳಲ್ಲಿ ಇದ್ದೇ ಇವೆ. ಅವನ್ನು ಸ್ಫುಟವಾಗಿ ಪ್ರಕಟಪಡಿಸಬೇಕಾದ ಅನಿವಾರ್ಯ ಬಂದಿದೆ. ಈ ಬಾಧ್ಯತೆಯನ್ನು ಹೊರಲು, ದೀಕ್ಷೆ ತೊಡಲು ತಕ್ಕ ಸಂಕಲ್ಪಶಕ್ತಿ ಬೇಕಾಗಿದೆ. ನ್ಯಾಯದೇವತೆಯ ಮರುಕಲ್ಪನೆಯಾಗಬೇಕಾಗಿದೆ.</div></div>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
<div> <strong>l ಸೂರ್ಯಪ್ರಕಾಶ್ ಬಿ.ಎಸ್.</strong><div> ನ್ಯಾಯದೇವತೆಯ ಕಲ್ಪನೆ ನಮಗೆಲ್ಲ ಇದ್ದೇ ಇದೆ. ಒಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ತಕ್ಕಡಿ, ಮತ್ತೊಂದರಲ್ಲಿ ಕತ್ತಿ, ಕಣ್ಣಿಗೆ ಪಟ್ಟಿ. ಪೂರ್ವಾಪರಗಳನ್ನೂ, ಉಭಯಪಕ್ಷಗಳ ವಾದ– ಪ್ರತಿವಾದಗಳನ್ನೂ ತೂಕ ಮಾಡಲು ತಕ್ಕಡಿ; ಶಾಸನಬದ್ಧ ಕಾನೂನನ್ನು ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕೆ ತರುವುದಕ್ಕೆ, ಕಾರ್ಯಗತವಾಗದಿದ್ದರೆ ದಂಡಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಕತ್ತಿ; ನಿಷ್ಪಕ್ಷಪಾತವನ್ನು ಕಣ್ಣಿನ ಪಟ್ಟಿ ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ.<br /> </div><div> ಭಾರತೀಯ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ನ್ಯಾಯದೇವತೆಗೆ ಇನ್ನೂ ಎರಡು ಭುಜಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಬೇಕಾದ ಅನಿವಾರ್ಯ ಇಂದು ಬಂದೊದಗಿದೆ. ಒಂದರಲ್ಲಿ ಗಡಿಯಾರವನ್ನು ಹಿಡಿದು ಮತ್ತೊಂದರಲ್ಲಿ ಅಭಯಮುದ್ರೆಯನ್ನು ತೋರಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ನಿಗದಿತ ಸಮಯಕ್ಕೆ ನ್ಯಾಯ ದೊರಕಿಸಿಕೊಡುವುದು ನ್ಯಾಯಾಂಗಕ್ಕೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗದಿರುವ ಸಂಗತಿ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ತಿಳಿದೇ ಇದೆ.</div><div> </div><div> ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ‘ಕೋರ್ಟನ್ನು ಸುತ್ತಿಸುತ್ತೇನೆ’ ಎಂಬ ಬೆದರಿಕೆಯ ಮಾತು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರ ನಡುವೆ ಬರುವುದನ್ನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕೇಳುತ್ತೇವೆ. ಸಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕರಣಗಳು ಇತ್ಯರ್ಥಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ ಎಂಬ ಆಶ್ವಾಸನೆ ನೀಡಲು ಗಡಿಯಾರ! ಸುಲಭ ಸರಳ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯ ದೊರಕಿಸಿಕೊಡುವೆನೆಂದು ಭರವಸೆ ನೀಡಲು ಅಭಯಮುದ್ರೆ! </div><div> </div><div> ಇಂದು ಮೊಕದ್ದಮೆ ದಾಖಲಿಸುವಾಗ ಅದು ಯಾವಾಗ ಅಂತ್ಯಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಎಂದು ಖಚಿತವಾಗಿ ಹೇಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಈ ಖಚಿತತೆ ಇರದೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳ ಮೇಲಿನ ಭರವಸೆ ಇಳಿಮುಖವಾಗುತ್ತಿದೆ. ಪ್ರಕರಣದ ಅಂತ್ಯದ ಮಾತು ಹಾಗಿರಲಿ, ಆ ಪ್ರಕರಣ ಹಲವು ಹಂತಗಳನ್ನು ದಾಟಿ ಬರಲು (ನೋಟಿಸ್, ಸಾಕ್ಷ್ಯ, ವಾದ ಮಂಡನೆ) ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಇಷ್ಟು ದಿನಗಳು ಹಿಡಿಯುತ್ತವೆ ಎಂದು ಹೇಳಲು ಸಹ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಇದೆ.</div><div> </div><div> ಕೆಲವು ದಿನಗಳ ಹಿಂದಷ್ಟೇ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್, ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ಪ್ರಕರಣಗಳಿಗೆ ಕಾಲಮಿತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸಿದೆ. ಕಳೆದ ಮೂವತ್ತು ವರ್ಷಗಳಿಂದಲೂ ಇಂತಹ ಸೂಚನೆಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಸಿವಿಲ್ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ವಿಲೇವಾರಿ ಮಾಡಲು ಕಾಲಮಿತಿಯನ್ನು ವಿಧಿಸುವ ನಿಯಮವಿದೆ.</div><div> </div><div> ‘The Karnataka Case Flow Management Rules, 2005’ ಪ್ರಕಟಪಡಿಸಿ ಒಂದು ದಶಕವೇ ಕಳೆದಿದೆ. ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಕಾಲಮಿತಿಯಲ್ಲಿ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಲು ಅನುವಾಗಿಸುವ ಇಂತಹ ನಿಯಮವು 15ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಹೈಕೋರ್ಟ್ಗಳಲ್ಲಿ ಜಾರಿಗೆ ಬಂದಿದೆ. ಆದರೆ ಪಾಲನೆಯಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ. </div><div> </div><div> ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತೀರ್ಪು, ಪಾಲನೆಯಾಗದ ನಿಯಮ ಹಾಗೂ ಕೋರ್ಟುಗಳ ದೈನಂದಿನ ಕಾರ್ಯ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ನಡುವಿನ ವೈರುಧ್ಯಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ ಅಚ್ಚರಿಯಾಗದಿರದು. ಶಾಸನವಿಧಿಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯಲು ಮೀಸಲಿರುವ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳೇ ನಿಯಮಗಳ ಉಲ್ಲಂಘನೆ ಮಾಡುತ್ತಿವೆ! ಇಲ್ಲಿ ನಾವು ಆರೋಪ ಹೊರಿಸುವುದಕ್ಕೂ ಮುನ್ನ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಅವಲೋಕಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ಈ ನಿಯಮಾವಳಿಗಳನ್ನು ಕಾರ್ಯಗತಗೊಳಿಸಲು ವಿಫಲವಾಗಿರುವುದು ಆಡಳಿತ, ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಕೊರತೆಯಿಂದ.</div><div> </div><div> ಎಂತಹ ದಕ್ಷ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರೇ ಇರಲಿ, ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳ ದೈನಂದಿನ ಕಾರ್ಯಗಳು ಅವರ ಕೆಲಸದ ವೇಳೆಯ ಬಹುಪಾಲನ್ನು ಕಬಳಿಸುತ್ತವೆ. ಅಧೀನ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿದಿನ ಸರಿಸುಮಾರು 80ರಿಂದ 100 ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ವಿಚಾರಣೆಗೆ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಹತ್ತೋ ಇಪ್ಪತ್ತೋ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.</div><div> </div><div> ಇಲ್ಲಿನ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ಕೋರ್ಟಿನ ಸರಿಸುಮಾರು ಶೇ 45ರಷ್ಟು ಸಮಯವನ್ನು ಮುಂದೂಡಿಕೆ, ನೋಟಿಸ್, ಸಮನ್ಸ್ ಜಾರಿಗೇ ವ್ಯಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಒಂದು ಅಂದಾಜಿನಂತೆ, ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಸುಮಾರು ₹ 100- 150 ಕೋಟಿಯನ್ನು ಇಂತಹ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೆ ವ್ಯಯಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಹೀಗಿದ್ದಾಗ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಬೇಕಾದ ಸಮಯ, ಉತ್ಸಾಹ ಎಲ್ಲಿಂದ ಬರಬೇಕು? ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ತನ್ನ ಸುಧಾರಣೆಗೆಂದೇ ಕೆಲವು ದಕ್ಷ ಆಡಳಿತಗಾರರನ್ನು ಮೀಸಲಿಟ್ಟು, ಅಗತ್ಯ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಿಕೊಡಬೇಕು.</div><div> </div><div> ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿ ಈವರೆಗೆ ಚರ್ಚಿಸಿದ, ಸೂಚಿಸಿದ, ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕಿಳಿಸಿದ ಕ್ರಮಗಳಿಗಿಂತ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ನಿಯಮ (Case Flow Management Rules) ಭಿನ್ನವಾಗಿದೆ.</div><div> </div><div> ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಸುಧಾರಣೆಯೆಂದರೆ ಕೋರ್ಟುಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವಂಥ, ಅಧಿಕ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರನ್ನು ನೇಮಕ ಮಾಡುವಂತಹ ಅಧಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಬೇಡುವ ಕ್ರಮಗಳೇ ಆಗಿರುತ್ತವೆ. ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ರೀತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಕಾನೂನು ಪಂಡಿತರು ಹೆಚ್ಚು ಗಮನ ಹರಿಸಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಈ ನಿಯಮ ಪ್ರಥಮ ಬಾರಿಗೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳ ದೈನಂದಿನ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಬಗೆಗೆ ಗಮನ ಹರಿಸುತ್ತದೆ. </div><div> </div><div> ಕರ್ನಾಟಕ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆಯ ನಿಯಮ– 2006ರಲ್ಲಿ ಕೋರ್ಟು ದಿನಂಪ್ರತಿ ಹೀಗೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಸ್ಥೂಲವಾಗಿ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.</div><div> 1. ಬಾಕಿ ಸಿವಿಲ್ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು ವಿವಾದದ ವಿಷಯಾನುಸಾರ ಆದ್ಯತೆ ಮೇರೆಗೆ (Track) ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. </div><div> 2. ಮೊದಲ ಆದ್ಯತೆಯ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು 9 ತಿಂಗಳೊಳಗೆ, 2ನೇ ಆದ್ಯತೆಯ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು 12 ತಿಂಗಳೊಳಗೆ, 3 ಹಾಗೂ 4ನೇ ಆದ್ಯತೆಯ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು 24 ತಿಂಗಳೊಳಗೆ ವಿಲೇವಾರಿ ಮಾಡಲು ಯತ್ನಿಸಬೇಕು. </div><div> 3. ಸಮನ್ಸ್ ನೀಡುವ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಸರಳೀಕರಣ ಪಾಲನೆಯಾಗಬೇಕು.</div><div> 4. ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ವಿವಿಧ ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಖಚಿತವಾಗಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸುವುದು. </div><div> 5. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಎರಡು ವಿಚಾರಣಾ ಪಟ್ಟಿಗಳನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಬೇಕು: ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಹಂತದಲ್ಲಿರುವ (ನೋಟಿಸ್, ಸಮನ್ಸ್, ಹಾಜರಾಗುವಿಕೆ ಇತ್ಯಾದಿ) ಪ್ರಕರಣಗಳೆಲ್ಲ ಪಟ್ಟಿ ಒಂದರಲ್ಲಿ, ಸಾಕ್ಷಿ, ವಾದ, ಪ್ರತಿವಾದದಂತಹ ಹಂತಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವವೆಲ್ಲವೂ ಪಟ್ಟಿ ಎರಡರಲ್ಲಿ.</div><div> 6. ಪಟ್ಟಿ ಒಂದರಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಕೋರ್ಟಿನ ಸಿಬ್ಬಂದಿ ವರ್ಗದವರೇ ನಿಭಾಯಿಸಬಹುದು. ಪಟ್ಟಿ ಎರಡರಲ್ಲಿರುವ ಕೇಸುಗಳನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ಆಲಿಸಬೇಕು. </div><div> 7. ಪಟ್ಟಿ ಎರಡರಲ್ಲಿ ದಿನಕ್ಕೆ ಹತ್ತಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಕರಣಗಳಿರಬಾರದು!<br /> </div><div> ಕೋರ್ಟುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜ್ಞಾನ ಇರುವವರಿಗೂ ಈ ನಿಯಮವು ಎಷ್ಟು ತರ್ಕಬದ್ಧ ಹಾಗೂ ಉಪಯುಕ್ತ ಎಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಹತ್ತು ವರ್ಷಗಳಾದರೂ ಪಾಲಿಸದೇ ಇರುವುದು ನಮ್ಮ ದುರದೃಷ್ಟ. ಮತ್ತೊಂದು ಅಹಿತಕರ ಸಂಗತಿಯೆಂದರೆ, ಇಂತಹ ನಿಯಮವು ದೇಶದ ಬಹುತೇಕ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿದೆ. ಆದರೆ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಪಾಲನೆಯಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ.</div><div> </div><div> ಕಾನೂನು ಸಂಶೋಧನಾ ಸಂಸ್ಥೆಯಾದ ‘ದಕ್ಷ್’ನ ಅಂದಾಜಿನಂತೆ, ಅಧೀನ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳಲ್ಲಿನ ಸುಮಾರು 40 ಸಾವಿರ ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳನ್ನು ಆದ್ಯತೆ ಅನುಸಾರ ವಿಂಗಡಿಸಿ, ಎಷ್ಟು ದಿನಗಳಿಂದ ಬಾಕಿ ಇವೆ ಮತ್ತು ಮೊಕದ್ದಮೆಗಳ ನಿರ್ವಹಣೆ ನಿಯಮದಲ್ಲಿನ ಕಾಲಮಿತಿಯನ್ನು ಹೋಲಿಸಿ ನೋಡಿದರೆ ವಾಸ್ತವದ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ.<br /> </div><div> ಹೈಕೋರ್ಟ್ಗಳು ಇಂತಹ ಜನಸ್ನೇಹಿ ನಿಯಮವನ್ನು ಹೇಗೆ ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕೆ ತರಬಹುದೆಂದು ಆಲೋಚಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ನ್ಯಾಯದೇವತೆಯ ಮಂದಿರ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಜೀರ್ಣವಾಗುವುದಕ್ಕಿಂತ ಮುಂಚೆಯೇ ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರ ನಡೆಯಬೇಕಾಗಿದೆ. ಎರಡು ಹೊಸ ಭುಜಗಳ ಜೋಡಣೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಬಂತು.<br /> <br /> ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಈ ಎರಡು ತತ್ವಗಳು ಅಮೂರ್ತವಾಗಿ ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಆದರ್ಶಗಳಲ್ಲಿ ಇದ್ದೇ ಇವೆ. ಅವನ್ನು ಸ್ಫುಟವಾಗಿ ಪ್ರಕಟಪಡಿಸಬೇಕಾದ ಅನಿವಾರ್ಯ ಬಂದಿದೆ. ಈ ಬಾಧ್ಯತೆಯನ್ನು ಹೊರಲು, ದೀಕ್ಷೆ ತೊಡಲು ತಕ್ಕ ಸಂಕಲ್ಪಶಕ್ತಿ ಬೇಕಾಗಿದೆ. ನ್ಯಾಯದೇವತೆಯ ಮರುಕಲ್ಪನೆಯಾಗಬೇಕಾಗಿದೆ.</div></div>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>