<p>16 ಮಹಾಜನಪದಗಳು ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತೀಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಆರಂಭಿಕ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಪೂ 6 ರಿಂದ 4ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿತ್ತು. ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದ ಈ ಪ್ರಬಲ ರಾಜ್ಯಗಳು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ಕಾಲವು ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಾಗಿ ದಾಖಲಾಗಿದೆ.</p>.<p>ಈ ಮಹಾಜನಪದಗಳು ಇಂದಿನ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದಿಂದ ಬಂಗಾಳದವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿರುವ ಇಂಡೋ-ಗಂಗಾ ಬಯಲಿನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿವೆ. ಬೌದ್ಧ ಮತ್ತು ಜೈನ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಬಗ್ಗೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಆ ಮಹಾಜನಪದಗಳ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳ ವಿವರವಾದ ಮಾಹಿತಿಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.</p>.<p>1. <strong>ಅಂಗ</strong>: ಭಾರತದ ಪೂರ್ವ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿರುವ ಅಂಗವು ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ವಾಣಿಜ್ಯಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ. ಚಂಪಾ, ಅದರ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದು ಅಂದಿನ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾರ್ಗಗಳೊಂದಿಗೆ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದುತ್ತಿರುವ ನಗರವಾಗಿತ್ತು.</p>.<p>2. <strong>ಮಗಧ</strong>: ಅತ್ಯಂತ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಮಗಧವು ಮೌರ್ಯ ಮತ್ತು ಗುಪ್ತ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಉದಯದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದೆ. ಅದರ ರಾಜಧಾನಿಯಾದ ರಾಜಗೃಹವು ನಂತರ ಪಾಟಲಿಪುತ್ರಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡಿದ್ದು ಇದು ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಅಪ್ರತಿಮ ಕೇಂದ್ರವಾಯಿತು.</p>.<p> 3. <strong>ವಜ್ಜಿ (ವೃಜ್ಜಿ):</strong> ಲಿಚ್ಚವಿಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಕುಲಗಳ ಒಕ್ಕೂಟವಾಗಿದ್ದು, ವಜ್ಜಿ ಗಣರಾಜ್ಯವು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ. ವೈಶಾಲಿ, ಅದರ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಆರಂಭಿಕ ಕಾಲದ ಪ್ರಮುಖ ಕೇಂದ್ರವಾಯಿತು.</p>.<p>4. <strong>ಮಲ್ಲ</strong>: ಗಣರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ಮಲ್ಲನಗರವನ್ನು ಕುಸಿನಗರ ಮತ್ತು ಪಾವದಲ್ಲಿ ರಾಜಧಾನಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಎರಡು ಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಯಿತು. ಬುದ್ಧನು ಮಹಾಪರಿನಿರ್ವಾಣವನ್ನು ಪಡೆದ ಸ್ಥಳವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ ಇದು ಚಾರಿತ್ರಿಕವಾಗಿ ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.</p>.<p>5. <strong>ಕಾಶಿ</strong> : ವಾರಣಾಸಿಯಲ್ಲಿ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕಾಶಿ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು. ಕೋಸಲ ಮತ್ತು ಮಗಧದ ನಡುವೆ ಕೆಲವು ವಿಚಾರಗಳಲ್ಲಿ ಆಗಾಗ್ಗೆ ಸ್ಪರ್ಧೆ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು.</p>.<p>6. <strong>ಕೋಸಲ</strong>: ಕೋಸಲದ ರಾಜಧಾನಿ ಶ್ರಾವಸ್ತಿಯಾಗಿದ್ದು ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಬುದ್ಧನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದ್ದು, ಮತ್ತು ಅದರ ರಾಜ ಪ್ರಸೇನಜಿತ್ ಬುದ್ಧನ ಸಮಕಾಲೀನನಾಗಿದ್ದನು.</p>.<p>7. <strong>ವತ್ಸ</strong> : ಕೌಸಂಬಿಯನ್ನು ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರುವ ವತ್ಸವು ತನ್ನ ವ್ಯಾಪಾರ ಮತ್ತು ಸಂಪತ್ತಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿತ್ತು. ಇದರ ದೊರೆ ಉದಯನ ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿದ್ದನು.</p>.<p>8. <strong>ಕುರು</strong>: ಹಸ್ತಿನಾಪುರ ಮತ್ತು ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥದ ಸುತ್ತ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತವಾಗಿರುವ ಕುರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ಮಹಾಭಾರತ ಮಹಾಕಾವ್ಯದೊಂದಿಗೆ ನೇರವಾಗಿ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. ಕುರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ತನ್ನ ಯೋಧ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿತ್ತು.</p>.<p>9. <strong>ಪಾಂಚಾಲ</strong> : ಪಾಂಚಾಲವನ್ನು ಎರಡು ಪ್ರದೇಶಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ.ಉತ್ತರ ಪಾಂಚಾಲವು ಅಹಿಚ್ಛತ್ರವನ್ನು ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಪಾಂಚಾಲವು ಕಂಪಿಲ್ಯವನ್ನು ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಹೊಂದಿತ್ತು. ಇದು ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು.(ಪಾಂಚಾಲಿ ಎಂದು ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.)</p>.<p>10. <strong>ಮತ್ಸ್ಯ</strong>: ವಿರಾಟ್ ನಗರದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಮತ್ಸ್ಯವು ಇತರ ರಾಜ್ಯಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದ್ದರೂ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಮಹಾಭಾರತದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟವಾದ ಸಂಬಂದವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು.</p>.<p>11. <strong>ಚೇದಿ</strong> : ಶುಕ್ತಿಮತಿಯಿಂದ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಗಾದ ಚೇದಿಯು ಬುಂದೇಲ್ಖಂಡ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಹಲವಾರು ಪ್ರಾಚೀನ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ ವಲಯದ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು.</p>.<p> 12. <strong>ಸುರಸೇನ</strong> : ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸುರಸೇನವು ಯಾದವ ರಾಜವಂಶದ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಪ್ರಭಾವಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿತ್ತು. ಮಥುರಾ ಮಹತ್ವದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಕೃಷ್ಣನ ಆರಾಧನೆಗಾಗಿ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ನಗರವಾಗಿತ್ತು.</p>.<p> 13. <strong>ಅಸ್ಸಾಕ (ಅಶ್ಮಾಕ)</strong>: ದಖ್ಖನ್ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿರುವ ಕೆಲವೇ ಮಹಾಜನಪದಗಳಲ್ಲಿ ಅಸ್ಸಾಕ ಒಂದಾಗಿದ್ದು ವಿಂಧ್ಯದ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ನೆಲೆಗೊಂಡಿವೆ. ಉತ್ತರದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಿಸುವಲ್ಲಿ ಇದು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದೆ.</p>.<p>14. <strong>ಅವಂತಿ</strong> : ಅವಂತಿಯು ಉಜ್ಜಯಿನಿ ಮತ್ತು ಮಾಹಿಷ್ಮತಿ ಎಂಬ ಎರಡು ರಾಜಧಾನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ರಾಜ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಆ ಕಾಲದ ರಾಜಕೀಯದ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದ್ದು, ನಂತರದಲ್ಲಿ ಮಗಧ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಭಾಗವಾಯಿತು.</p>.<p>15<strong>. ಗಾಂಧಾರ</strong>: ತಕ್ಷಶಿಲಾದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಗಾಂಧಾರವು ಕಲಿಕೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರದ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಭಾರತವನ್ನು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾ ಮತ್ತು ಪರ್ಷಿಯನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸಿತು. ಹಾಗೂ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಹರಡುವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿತು.</p>.<p>16. <strong>ಕಾಂಬೋಜ</strong> : ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿರುವ ಕಾಂಬೋಜವು ಕುದುರೆಗಳು ಮತ್ತು ಯೋಧರಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಪರ್ಷಿಯಾ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದೊಂದಿಗೆ ಬಲವಾದ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು ಮತ್ತು ವಿಶಾಲವಾದ ಇಂಡೋ-ಆರ್ಯನ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು.</p>.<p>ಪಾಟಲಿಪುತ್ರ, ವಾರಣಾಸಿ ಮತ್ತು ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಂತಹ ನಗರಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಆಡಳಿತದ ಕೇಂದ್ರಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಈ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮೌರ್ಯರು ಮತ್ತು ಗುಪ್ತರಂತಹ ಮಹಾನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಉದಯಕ್ಕೆ ವೇದಿಕೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದವು. ಮಹಾಜನಪದ ಅವಧಿಯು ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ರಾಜಕೀಯ ಜೀವನವನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿದ್ದು, ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕತೆಯ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ತನ್ನದೇ ಆದ ಮಹತ್ವದ ಕೊಡುಗೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿತು.</p>.<blockquote> ಮಹಾಜನಪದಗಳ ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣಗಳು </blockquote>.<p><strong>ಭೌಗೋಳಿಕ ವಿತರಣೆ:</strong> ಈ ಮಹಾಜನಪದಗಳು ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಹರಡಿವೆಯಲ್ಲದೇ ಆಧುನಿಕ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ, ಬಿಹಾರ, ರಾಜಸ್ಥಾನ, ಪಂಜಾಬ್, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಇಂದಿನ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಮತ್ತು ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.</p><p><strong>ಆಡಳಿತ</strong>: ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹಾಜನಪದಗಳು ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದರೂ, ಕೆಲವು ಗಣರಾಜ್ಯ ಅಥವಾ ಒಲಿಗಾರ್ಚಿಕಲ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು. ರಾಜರು ಅಥವಾ ಆಳುವ ಕುಟುಂಬಗಳು ಅವರನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಈ ಗಣರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಮಂತರ ಗುಂಪುಗಳು ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು.</p><p><strong>ಆರ್ಥಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆ:</strong> ಕೃಷಿಯು ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಬೆನ್ನೆಲುಬಾಗಿತ್ತು. ವ್ಯಾಪಾರ ಮತ್ತು ಕರಕುಶಲ ಕಲೆಗಳೂ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿದ್ದವು. ವಾರಣಾಸಿ ಮತ್ತು ತಕ್ಷಶಿಲಾದಂತಹ ನಗರಗಳು ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಾಪಾರ ಕೇಂದ್ರಗಳಾಗಿದ್ದವು.</p><p><strong>ಮಿಲಿಟರಿ ಬಲ</strong>: ಮಹಾಜನಪದಗಳು ಬಲವಾದ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಆಗಾಗ್ಗೆ ತಮ್ಮ ಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲು ಪರಸ್ಪರ ಯುದ್ಧಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದರು.</p><p><strong>ಬೌದ್ಧ ಮತ್ತು ಜೈನ ಧರ್ಮದ ಉದಯ</strong>: ಮಹಾಜನಪದಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಬೌದ್ಧ ಮತ್ತು ಜೈನ ಧರ್ಮದಂತಹ ಧಾರ್ಮಿಕ ಚಳುವಳಿಗಳ ಉದಯವಾಯಿತು. ಇದು ಆ ಕಾಲದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಧಾರ್ಮಿಕ ರಚನೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಿಸಿತು.</p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
<p>16 ಮಹಾಜನಪದಗಳು ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತೀಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಆರಂಭಿಕ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಪೂ 6 ರಿಂದ 4ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗೆ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿತ್ತು. ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದ ಈ ಪ್ರಬಲ ರಾಜ್ಯಗಳು ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದ ಕಾಲವು ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಾಗಿ ದಾಖಲಾಗಿದೆ.</p>.<p>ಈ ಮಹಾಜನಪದಗಳು ಇಂದಿನ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದಿಂದ ಬಂಗಾಳದವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿರುವ ಇಂಡೋ-ಗಂಗಾ ಬಯಲಿನಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿವೆ. ಬೌದ್ಧ ಮತ್ತು ಜೈನ ಪಠ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಬಗ್ಗೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದ್ದು, ಇದು ಆ ಮಹಾಜನಪದಗಳ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳ ವಿವರವಾದ ಮಾಹಿತಿಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ.</p>.<p>1. <strong>ಅಂಗ</strong>: ಭಾರತದ ಪೂರ್ವ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿರುವ ಅಂಗವು ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ವಾಣಿಜ್ಯಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ. ಚಂಪಾ, ಅದರ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದು ಅಂದಿನ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಾಪಾರ ಮಾರ್ಗಗಳೊಂದಿಗೆ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೊಂದುತ್ತಿರುವ ನಗರವಾಗಿತ್ತು.</p>.<p>2. <strong>ಮಗಧ</strong>: ಅತ್ಯಂತ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಮಗಧವು ಮೌರ್ಯ ಮತ್ತು ಗುಪ್ತ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಉದಯದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದೆ. ಅದರ ರಾಜಧಾನಿಯಾದ ರಾಜಗೃಹವು ನಂತರ ಪಾಟಲಿಪುತ್ರಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡಿದ್ದು ಇದು ಶಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಅಪ್ರತಿಮ ಕೇಂದ್ರವಾಯಿತು.</p>.<p> 3. <strong>ವಜ್ಜಿ (ವೃಜ್ಜಿ):</strong> ಲಿಚ್ಚವಿಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಕುಲಗಳ ಒಕ್ಕೂಟವಾಗಿದ್ದು, ವಜ್ಜಿ ಗಣರಾಜ್ಯವು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ. ವೈಶಾಲಿ, ಅದರ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಆರಂಭಿಕ ಕಾಲದ ಪ್ರಮುಖ ಕೇಂದ್ರವಾಯಿತು.</p>.<p>4. <strong>ಮಲ್ಲ</strong>: ಗಣರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ಮಲ್ಲನಗರವನ್ನು ಕುಸಿನಗರ ಮತ್ತು ಪಾವದಲ್ಲಿ ರಾಜಧಾನಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಎರಡು ಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಯಿತು. ಬುದ್ಧನು ಮಹಾಪರಿನಿರ್ವಾಣವನ್ನು ಪಡೆದ ಸ್ಥಳವಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ ಇದು ಚಾರಿತ್ರಿಕವಾಗಿ ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.</p>.<p>5. <strong>ಕಾಶಿ</strong> : ವಾರಣಾಸಿಯಲ್ಲಿ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕಾಶಿ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು. ಕೋಸಲ ಮತ್ತು ಮಗಧದ ನಡುವೆ ಕೆಲವು ವಿಚಾರಗಳಲ್ಲಿ ಆಗಾಗ್ಗೆ ಸ್ಪರ್ಧೆ ನಡೆಯುತ್ತಿತ್ತು.</p>.<p>6. <strong>ಕೋಸಲ</strong>: ಕೋಸಲದ ರಾಜಧಾನಿ ಶ್ರಾವಸ್ತಿಯಾಗಿದ್ದು ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಬುದ್ಧನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದ್ದು, ಮತ್ತು ಅದರ ರಾಜ ಪ್ರಸೇನಜಿತ್ ಬುದ್ಧನ ಸಮಕಾಲೀನನಾಗಿದ್ದನು.</p>.<p>7. <strong>ವತ್ಸ</strong> : ಕೌಸಂಬಿಯನ್ನು ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿರುವ ವತ್ಸವು ತನ್ನ ವ್ಯಾಪಾರ ಮತ್ತು ಸಂಪತ್ತಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿತ್ತು. ಇದರ ದೊರೆ ಉದಯನ ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿದ್ದನು.</p>.<p>8. <strong>ಕುರು</strong>: ಹಸ್ತಿನಾಪುರ ಮತ್ತು ಇಂದ್ರಪ್ರಸ್ಥದ ಸುತ್ತ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತವಾಗಿರುವ ಕುರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ಮಹಾಭಾರತ ಮಹಾಕಾವ್ಯದೊಂದಿಗೆ ನೇರವಾಗಿ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ. ಕುರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ತನ್ನ ಯೋಧ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿತ್ತು.</p>.<p>9. <strong>ಪಾಂಚಾಲ</strong> : ಪಾಂಚಾಲವನ್ನು ಎರಡು ಪ್ರದೇಶಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ.ಉತ್ತರ ಪಾಂಚಾಲವು ಅಹಿಚ್ಛತ್ರವನ್ನು ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಪಾಂಚಾಲವು ಕಂಪಿಲ್ಯವನ್ನು ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿ ಹೊಂದಿತ್ತು. ಇದು ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು.(ಪಾಂಚಾಲಿ ಎಂದು ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.)</p>.<p>10. <strong>ಮತ್ಸ್ಯ</strong>: ವಿರಾಟ್ ನಗರದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಮತ್ಸ್ಯವು ಇತರ ರಾಜ್ಯಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದ್ದರೂ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಮಹಾಭಾರತದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರೊಂದಿಗೆ ನಿಕಟವಾದ ಸಂಬಂದವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು.</p>.<p>11. <strong>ಚೇದಿ</strong> : ಶುಕ್ತಿಮತಿಯಿಂದ ಆಳ್ವಿಕೆಗೆ ಒಳಗಾದ ಚೇದಿಯು ಬುಂದೇಲ್ಖಂಡ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಹಲವಾರು ಪ್ರಾಚೀನ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ರಾಜಕೀಯ ವಲಯದ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು.</p>.<p> 12. <strong>ಸುರಸೇನ</strong> : ಮಥುರಾದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸುರಸೇನವು ಯಾದವ ರಾಜವಂಶದ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಪ್ರಭಾವಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿತ್ತು. ಮಥುರಾ ಮಹತ್ವದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಕೃಷ್ಣನ ಆರಾಧನೆಗಾಗಿ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ನಗರವಾಗಿತ್ತು.</p>.<p> 13. <strong>ಅಸ್ಸಾಕ (ಅಶ್ಮಾಕ)</strong>: ದಖ್ಖನ್ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಗೊಂಡಿರುವ ಕೆಲವೇ ಮಹಾಜನಪದಗಳಲ್ಲಿ ಅಸ್ಸಾಕ ಒಂದಾಗಿದ್ದು ವಿಂಧ್ಯದ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ನೆಲೆಗೊಂಡಿವೆ. ಉತ್ತರದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಿಸುವಲ್ಲಿ ಇದು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸಿದೆ.</p>.<p>14. <strong>ಅವಂತಿ</strong> : ಅವಂತಿಯು ಉಜ್ಜಯಿನಿ ಮತ್ತು ಮಾಹಿಷ್ಮತಿ ಎಂಬ ಎರಡು ರಾಜಧಾನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ರಾಜ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಆ ಕಾಲದ ರಾಜಕೀಯದ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದ್ದು, ನಂತರದಲ್ಲಿ ಮಗಧ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಭಾಗವಾಯಿತು.</p>.<p>15<strong>. ಗಾಂಧಾರ</strong>: ತಕ್ಷಶಿಲಾದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ರಾಜಧಾನಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಗಾಂಧಾರವು ಕಲಿಕೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರದ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಭಾರತವನ್ನು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾ ಮತ್ತು ಪರ್ಷಿಯನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸಿತು. ಹಾಗೂ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಹರಡುವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿತು.</p>.<p>16. <strong>ಕಾಂಬೋಜ</strong> : ವಾಯುವ್ಯದಲ್ಲಿರುವ ಕಾಂಬೋಜವು ಕುದುರೆಗಳು ಮತ್ತು ಯೋಧರಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಪರ್ಷಿಯಾ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದೊಂದಿಗೆ ಬಲವಾದ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು ಮತ್ತು ವಿಶಾಲವಾದ ಇಂಡೋ-ಆರ್ಯನ್ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಭಾಗವಾಗಿತ್ತು.</p>.<p>ಪಾಟಲಿಪುತ್ರ, ವಾರಣಾಸಿ ಮತ್ತು ಉಜ್ಜಯಿನಿಯಂತಹ ನಗರಗಳು ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಆಡಳಿತದ ಕೇಂದ್ರಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಈ ರಾಜ್ಯಗಳು ಮೌರ್ಯರು ಮತ್ತು ಗುಪ್ತರಂತಹ ಮಹಾನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಉದಯಕ್ಕೆ ವೇದಿಕೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದವು. ಮಹಾಜನಪದ ಅವಧಿಯು ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ರಾಜಕೀಯ ಜೀವನವನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿದ್ದು, ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕತೆಯ ವಿಕಾಸಕ್ಕೆ ತನ್ನದೇ ಆದ ಮಹತ್ವದ ಕೊಡುಗೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿತು.</p>.<blockquote> ಮಹಾಜನಪದಗಳ ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣಗಳು </blockquote>.<p><strong>ಭೌಗೋಳಿಕ ವಿತರಣೆ:</strong> ಈ ಮಹಾಜನಪದಗಳು ಉತ್ತರ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯ ಭಾರತದಾದ್ಯಂತ ಹರಡಿವೆಯಲ್ಲದೇ ಆಧುನಿಕ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ, ಬಿಹಾರ, ರಾಜಸ್ಥಾನ, ಪಂಜಾಬ್, ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಇಂದಿನ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಮತ್ತು ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ತಾನದ ಕೆಲವು ಭಾಗಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ.</p><p><strong>ಆಡಳಿತ</strong>: ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಹಾಜನಪದಗಳು ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವದಲ್ಲಿದ್ದರೂ, ಕೆಲವು ಗಣರಾಜ್ಯ ಅಥವಾ ಒಲಿಗಾರ್ಚಿಕಲ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು. ರಾಜರು ಅಥವಾ ಆಳುವ ಕುಟುಂಬಗಳು ಅವರನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಈ ಗಣರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಮಂತರ ಗುಂಪುಗಳು ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು.</p><p><strong>ಆರ್ಥಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆ:</strong> ಕೃಷಿಯು ಆರ್ಥಿಕತೆಯ ಬೆನ್ನೆಲುಬಾಗಿತ್ತು. ವ್ಯಾಪಾರ ಮತ್ತು ಕರಕುಶಲ ಕಲೆಗಳೂ ಚಾಲ್ತಿಯಲ್ಲಿದ್ದವು. ವಾರಣಾಸಿ ಮತ್ತು ತಕ್ಷಶಿಲಾದಂತಹ ನಗರಗಳು ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಾಪಾರ ಕೇಂದ್ರಗಳಾಗಿದ್ದವು.</p><p><strong>ಮಿಲಿಟರಿ ಬಲ</strong>: ಮಹಾಜನಪದಗಳು ಬಲವಾದ ಸೈನ್ಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಆಗಾಗ್ಗೆ ತಮ್ಮ ಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲು ಪರಸ್ಪರ ಯುದ್ಧಗಳಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದರು.</p><p><strong>ಬೌದ್ಧ ಮತ್ತು ಜೈನ ಧರ್ಮದ ಉದಯ</strong>: ಮಹಾಜನಪದಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಬೌದ್ಧ ಮತ್ತು ಜೈನ ಧರ್ಮದಂತಹ ಧಾರ್ಮಿಕ ಚಳುವಳಿಗಳ ಉದಯವಾಯಿತು. ಇದು ಆ ಕಾಲದ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಧಾರ್ಮಿಕ ರಚನೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಿಸಿತು.</p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>