<p>ಚಿದಾನಂದಕಲಾಂ ವಾಣೀಂ ವಂದೇ ಚಂದ್ರಕಲಾಧರಾಮ್ |<br />ನೈರ್ಮಲ್ಯತಾರತಮ್ಯೇನ ಬಿಂಬಿತಾಂ ಚಿತ್ತಭಿತ್ತಿಷು ||</p>.<p>ಈ ಶ್ಲೋಕವು ಸಾಯಣಾಚಾರ್ಯರ ‘ಅಲಂಕಾರಸುಧಾನಿಧೀ’ ಎಂಬ ಗ್ರಂಥದ್ದು; ಇದು ಅಲಂಕಾರಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಕೃತಿ. ಆದುದರಿಂದ ಈ ಸೊಲ್ಲಿಗೆ ತುಂಬ ಮಹತ್ವವಿದೆ.</p>.<p>ಜ್ಞಾನದ ಆನಂದವನ್ನೇ ತನ್ನಲ್ಲಿ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ, ಚಂದ್ರನನ್ನು ಒಡವೆಯನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ, ಚಂದ್ರಕಲಾಧರೆಯಾದ ಆ ವಾಣಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ. ಅವಳು ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸಿನ ಕನ್ನಡಿಯಲ್ಲಿ ಅದರ ಸ್ವಚ್ಛತೆಗೆ ಅನುಸಾರವಾಗಿ ಪ್ರತಿಫಲಿಸುತ್ತಾಳೆ.</p>.<p>ಇದು ಈ ಶ್ಲೋಕದ ಭಾವಾರ್ಥ.</p>.<p>`ಸೂರ್ಯ' ಎನ್ನುವುದು ಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಸಂಕೇತ, ಜೀವನಕ್ಕೆ ಸಂಕೇತ, ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಸಂಕೇತ, ಚಟುವಟಿಕೆಗೆ ಸಂಕೇತ.</p>.<p>`ಚಂದ್ರ' ಎಂದರೆ ಆನಂದಕ್ಕೆ ಸಂಕೇತ, ಕಲೆಗೆ ಸಂಕೇತ, ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಸಂಕೇತ, ಶಾಂತಸ್ಥಿತಿಗೆ ಸಂಕೇತ.</p>.<p>`ಬೆಳುದಿಂಗಳು' ಎಂದರೇನು? ಚಂದ್ರನ ಪೂರ್ಣಪ್ರಕಾಶ. ಸೂರ್ಯನ ಬೆಳಕು ಶಾಂತವಾಗಿ, ಪೂರ್ಣಚಂದ್ರನಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಫಲಿತವಾಗುವುದೇ `ಬೆಳುದಿಂಗಳು'. ಬೆಳಕಿನ ಮೂಲವಾದ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ದಿಟ್ಟಿಸಿ ನೋಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದು; ಆದರೆ ಚಂದ್ರನನ್ನು ನೋಡಬಹುದು, `ಅವನ' ಬೆಳಕನ್ನು ನೋಡಬಹುದು; ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಆ ಬೆಳಕಿನ ಹಿತವನ್ನು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ತುಂಬಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಕೂಡ.</p>.<p>ಹೀಗೆಯೇ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಕೂಡ ನಮ್ಮ ಅರಿವು (=ಜ್ಞಾನ) ನೆಮ್ಮದಿಯಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಬೇಕು; ಆಗ ಮಾತ್ರವೇ ನಾವು ನಡೆಸುವ ಜೀವನದ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳೂ ಹಿತವಾಗಿರಬಲ್ಲದು, ಸರಸವಾಗಿರಬಲ್ಲದು. ಆಗ ಮಾತ್ರವೇ ಜೀವನದ ಉರಿಬಿಸಿಲಿನ ಉರಿಯೂ ಸಹ ಬೆಳುದಿಂಗಳಂತೆ ತಂಪಾಗಿರುತ್ತದೆ; ಜೀವನವು ಸಹನೀಯವೂ ಆಗಿರುತ್ತದೆ. ಜೀವನಪ್ರವಾಹ- ದಲ್ಲಿಯೇ ಮುಳುಗಿಹೋಗದೆ, ಜೀವನತರಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಗೊತ್ತಾದ ದೂರವನ್ನು ಕಾಯ್ದುಕೊಂಡರೆ ಜೀವನಭಿತ್ತಿಯ ಎಲ್ಲ ವಿವರಗಳಲ್ಲೂ ಜೀವನಸೌಂದರ್ಯವು ಚೆನ್ನಾಗಿಯೇ ಎದ್ದುಕಾಣುತ್ತದೆ. ಇಂಥ ಸಾಕ್ಷಿಭಾವದ?ಪ್ರತಿಫಲನವೇ ಸೂರ್ಯನ ಪ್ರತಿಫಲನ; ಚಂದ್ರಪ್ರಕಾಶ; ಇದೇ ಜೀವನದ ರಸದರ್ಶನ. ಜೀವನವನ್ನು ಸವಿಯಲು ಜ್ಞಾನ ಬೇಕು; ಇದೂ ಕೂಡ ಶಾಂತಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆ ನಿಂತ ಆನಂದದಾಯಕ ಅರಿವು. ಕಲೆಯನ್ನು ಸವಿಯಲು ಕೂಡ ಇಂಥದೇ ಶಾಂತಸ್ಥಿತಿ ಅನಿವಾರ್ಯ.</p>.<p>ಪುರಂದರದಾಸರ ಪದವೊಂದು ಹೀಗಿದೆ: `ತಾಳ ಬೇಕು ತಕ್ಕ ಮೇಳ ಬೇಕು ಶಾಂತವೇಳೆ ಬೇಕು ಗಾನವನ್ನು ಕೇಳಬೇಕೆಂಬುವರಿಗೆ.' ಇಲ್ಲಿ `ತಾಳ ಬೇಕು' ಎಂದರೆ ಗಾಯನ-ವಾದನಗಳ ಕಾಲಮಾಪಕವೂ ಗತಿಸೂಚಕವೂ ಆದ ಲಯದ ಆವಶ್ಯಕತೆಯ ಸೂಚಕ. ಅದು ತಾಳ್ಮೆ, ಸಹನೆ, ಸಮಾಧಾನಗಳಿಗೂ ಸೂಚನೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ನೆಮ್ಮದಿ ಇಲ್ಲದಿದ್ದಾಗ ಗಾನವೂ ಅರಚಾಟದಂತೆ ನಮ್ಮನ್ನು ಹಿಂಸಿಸಬಲ್ಲದು; ನೆಮ್ಮದಿ ಇದ್ದಾಗ ಅರಚಾಟವೂ ಗಾನಕ್ಕೆ ಸಮನಾಗಿ ನಮ್ಮನ್ನು ಸಂತೋಷಿಸಬಹುದೆನ್ನಿ!</p>.<p>ಕಲಾದೇವತೆಯಾದ ಸರಸ್ವತಿಯನ್ನು `ಚಂದ್ರಕಲಾಧರೆ' ಎಂದು ಸ್ತುತಿಸಿರುವ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಾದರೂ ಇದೇ--ಕಲೆಯ ಒಡತಿ ನಮ್ಮ ಬದುಕಿಗೆ ಶಾಂತಿಯನ್ನೂ ಕಾಂತಿಯನ್ನೂ ಆನಂದವನ್ನೂ ಒದಗಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳು ಸೂರ್ಯನನ್ನು, ಎಂದರೆ ಮೂಲವನ್ನು ಬಿಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಜ್ಞಾನದ ಆನಂದವನ್ನು ಕೂಡ ಅವಳು ಒಂದು ಒಡವೆಯನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಂಡು ನಲಿಯುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಅವಳ ಪಾಲಿಗೆ ಕಲಾನಂದವೂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದವೂ--ಎರಡೂ ಕೂಡ ಒಂದೇ. ಭಾರತೀಯ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಕಲಾನಂದವನ್ನು `ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದದ ಸಹೋದರ' ಎಂದೇ ವ್ಯವಹರಿಸಿರುವ ಸ್ವಾರಸ್ಯವನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಮೆಲುಕು ಹಾಕಬಹುದಾಗಿದೆ.</p>.<p>ಮೇಲಣ ಶ್ಲೋಕದ ಉತ್ತಾರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಸಹೃದಯತತ್ತ ್ವದ ವಿಮರ್ಶೆಯಿದೆ. ನಮಗೆ ಕಲಾನಂದವಾಗಲೀ ಜೀವನಾನಂದವಾಗಲೀ ಯಾವಾಗ ದಕ್ಕುತ್ತದೆ? ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸು ಸ್ವಚ್ಛವಿದ್ದಾಗಲೇ ಅಲ್ಲವೆ? `ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸು ಎಷ್ಟೆಷ್ಟು ಸ್ವಚ್ಛವಾಗಿರುವುದೋ ಅಷ್ಟಷ್ಟು ಆ ಆನಂದಸ್ವರೂಪಿಣಿಯು ನಮಗೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಾಳೆ' ಎನ್ನುತ್ತಿದೆ, ಶ್ಲೋಕ.</p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
<p>ಚಿದಾನಂದಕಲಾಂ ವಾಣೀಂ ವಂದೇ ಚಂದ್ರಕಲಾಧರಾಮ್ |<br />ನೈರ್ಮಲ್ಯತಾರತಮ್ಯೇನ ಬಿಂಬಿತಾಂ ಚಿತ್ತಭಿತ್ತಿಷು ||</p>.<p>ಈ ಶ್ಲೋಕವು ಸಾಯಣಾಚಾರ್ಯರ ‘ಅಲಂಕಾರಸುಧಾನಿಧೀ’ ಎಂಬ ಗ್ರಂಥದ್ದು; ಇದು ಅಲಂಕಾರಶಾಸ್ತ್ರಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಕೃತಿ. ಆದುದರಿಂದ ಈ ಸೊಲ್ಲಿಗೆ ತುಂಬ ಮಹತ್ವವಿದೆ.</p>.<p>ಜ್ಞಾನದ ಆನಂದವನ್ನೇ ತನ್ನಲ್ಲಿ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ, ಚಂದ್ರನನ್ನು ಒಡವೆಯನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ, ಚಂದ್ರಕಲಾಧರೆಯಾದ ಆ ವಾಣಿಗೆ ನಮಸ್ಕಾರ. ಅವಳು ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸಿನ ಕನ್ನಡಿಯಲ್ಲಿ ಅದರ ಸ್ವಚ್ಛತೆಗೆ ಅನುಸಾರವಾಗಿ ಪ್ರತಿಫಲಿಸುತ್ತಾಳೆ.</p>.<p>ಇದು ಈ ಶ್ಲೋಕದ ಭಾವಾರ್ಥ.</p>.<p>`ಸೂರ್ಯ' ಎನ್ನುವುದು ಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಸಂಕೇತ, ಜೀವನಕ್ಕೆ ಸಂಕೇತ, ದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಸಂಕೇತ, ಚಟುವಟಿಕೆಗೆ ಸಂಕೇತ.</p>.<p>`ಚಂದ್ರ' ಎಂದರೆ ಆನಂದಕ್ಕೆ ಸಂಕೇತ, ಕಲೆಗೆ ಸಂಕೇತ, ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಸಂಕೇತ, ಶಾಂತಸ್ಥಿತಿಗೆ ಸಂಕೇತ.</p>.<p>`ಬೆಳುದಿಂಗಳು' ಎಂದರೇನು? ಚಂದ್ರನ ಪೂರ್ಣಪ್ರಕಾಶ. ಸೂರ್ಯನ ಬೆಳಕು ಶಾಂತವಾಗಿ, ಪೂರ್ಣಚಂದ್ರನಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಫಲಿತವಾಗುವುದೇ `ಬೆಳುದಿಂಗಳು'. ಬೆಳಕಿನ ಮೂಲವಾದ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ದಿಟ್ಟಿಸಿ ನೋಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದು; ಆದರೆ ಚಂದ್ರನನ್ನು ನೋಡಬಹುದು, `ಅವನ' ಬೆಳಕನ್ನು ನೋಡಬಹುದು; ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಆ ಬೆಳಕಿನ ಹಿತವನ್ನು ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ತುಂಬಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಕೂಡ.</p>.<p>ಹೀಗೆಯೇ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಕೂಡ ನಮ್ಮ ಅರಿವು (=ಜ್ಞಾನ) ನೆಮ್ಮದಿಯಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಬೇಕು; ಆಗ ಮಾತ್ರವೇ ನಾವು ನಡೆಸುವ ಜೀವನದ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳೂ ಹಿತವಾಗಿರಬಲ್ಲದು, ಸರಸವಾಗಿರಬಲ್ಲದು. ಆಗ ಮಾತ್ರವೇ ಜೀವನದ ಉರಿಬಿಸಿಲಿನ ಉರಿಯೂ ಸಹ ಬೆಳುದಿಂಗಳಂತೆ ತಂಪಾಗಿರುತ್ತದೆ; ಜೀವನವು ಸಹನೀಯವೂ ಆಗಿರುತ್ತದೆ. ಜೀವನಪ್ರವಾಹ- ದಲ್ಲಿಯೇ ಮುಳುಗಿಹೋಗದೆ, ಜೀವನತರಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಗೊತ್ತಾದ ದೂರವನ್ನು ಕಾಯ್ದುಕೊಂಡರೆ ಜೀವನಭಿತ್ತಿಯ ಎಲ್ಲ ವಿವರಗಳಲ್ಲೂ ಜೀವನಸೌಂದರ್ಯವು ಚೆನ್ನಾಗಿಯೇ ಎದ್ದುಕಾಣುತ್ತದೆ. ಇಂಥ ಸಾಕ್ಷಿಭಾವದ?ಪ್ರತಿಫಲನವೇ ಸೂರ್ಯನ ಪ್ರತಿಫಲನ; ಚಂದ್ರಪ್ರಕಾಶ; ಇದೇ ಜೀವನದ ರಸದರ್ಶನ. ಜೀವನವನ್ನು ಸವಿಯಲು ಜ್ಞಾನ ಬೇಕು; ಇದೂ ಕೂಡ ಶಾಂತಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ನೆಲೆ ನಿಂತ ಆನಂದದಾಯಕ ಅರಿವು. ಕಲೆಯನ್ನು ಸವಿಯಲು ಕೂಡ ಇಂಥದೇ ಶಾಂತಸ್ಥಿತಿ ಅನಿವಾರ್ಯ.</p>.<p>ಪುರಂದರದಾಸರ ಪದವೊಂದು ಹೀಗಿದೆ: `ತಾಳ ಬೇಕು ತಕ್ಕ ಮೇಳ ಬೇಕು ಶಾಂತವೇಳೆ ಬೇಕು ಗಾನವನ್ನು ಕೇಳಬೇಕೆಂಬುವರಿಗೆ.' ಇಲ್ಲಿ `ತಾಳ ಬೇಕು' ಎಂದರೆ ಗಾಯನ-ವಾದನಗಳ ಕಾಲಮಾಪಕವೂ ಗತಿಸೂಚಕವೂ ಆದ ಲಯದ ಆವಶ್ಯಕತೆಯ ಸೂಚಕ. ಅದು ತಾಳ್ಮೆ, ಸಹನೆ, ಸಮಾಧಾನಗಳಿಗೂ ಸೂಚನೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ನೆಮ್ಮದಿ ಇಲ್ಲದಿದ್ದಾಗ ಗಾನವೂ ಅರಚಾಟದಂತೆ ನಮ್ಮನ್ನು ಹಿಂಸಿಸಬಲ್ಲದು; ನೆಮ್ಮದಿ ಇದ್ದಾಗ ಅರಚಾಟವೂ ಗಾನಕ್ಕೆ ಸಮನಾಗಿ ನಮ್ಮನ್ನು ಸಂತೋಷಿಸಬಹುದೆನ್ನಿ!</p>.<p>ಕಲಾದೇವತೆಯಾದ ಸರಸ್ವತಿಯನ್ನು `ಚಂದ್ರಕಲಾಧರೆ' ಎಂದು ಸ್ತುತಿಸಿರುವ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಾದರೂ ಇದೇ--ಕಲೆಯ ಒಡತಿ ನಮ್ಮ ಬದುಕಿಗೆ ಶಾಂತಿಯನ್ನೂ ಕಾಂತಿಯನ್ನೂ ಆನಂದವನ್ನೂ ಒದಗಿಸುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳು ಸೂರ್ಯನನ್ನು, ಎಂದರೆ ಮೂಲವನ್ನು ಬಿಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಜ್ಞಾನದ ಆನಂದವನ್ನು ಕೂಡ ಅವಳು ಒಂದು ಒಡವೆಯನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಂಡು ನಲಿಯುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಅವಳ ಪಾಲಿಗೆ ಕಲಾನಂದವೂ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದವೂ--ಎರಡೂ ಕೂಡ ಒಂದೇ. ಭಾರತೀಯ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಕಲಾನಂದವನ್ನು `ಬ್ರಹ್ಮಾನಂದದ ಸಹೋದರ' ಎಂದೇ ವ್ಯವಹರಿಸಿರುವ ಸ್ವಾರಸ್ಯವನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಮೆಲುಕು ಹಾಕಬಹುದಾಗಿದೆ.</p>.<p>ಮೇಲಣ ಶ್ಲೋಕದ ಉತ್ತಾರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ಸಹೃದಯತತ್ತ ್ವದ ವಿಮರ್ಶೆಯಿದೆ. ನಮಗೆ ಕಲಾನಂದವಾಗಲೀ ಜೀವನಾನಂದವಾಗಲೀ ಯಾವಾಗ ದಕ್ಕುತ್ತದೆ? ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸು ಸ್ವಚ್ಛವಿದ್ದಾಗಲೇ ಅಲ್ಲವೆ? `ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸು ಎಷ್ಟೆಷ್ಟು ಸ್ವಚ್ಛವಾಗಿರುವುದೋ ಅಷ್ಟಷ್ಟು ಆ ಆನಂದಸ್ವರೂಪಿಣಿಯು ನಮಗೆ ಕಾಣಿಸುತ್ತಾಳೆ' ಎನ್ನುತ್ತಿದೆ, ಶ್ಲೋಕ.</p>.<div><p><strong>ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಆ್ಯಪ್ ಇಲ್ಲಿದೆ: <a href="https://play.google.com/store/apps/details?id=com.tpml.pv">ಆಂಡ್ರಾಯ್ಡ್ </a>| <a href="https://apps.apple.com/in/app/prajavani-kannada-news-app/id1535764933">ಐಒಎಸ್</a> | <a href="https://whatsapp.com/channel/0029Va94OfB1dAw2Z4q5mK40">ವಾಟ್ಸ್ಆ್ಯಪ್</a>, <a href="https://www.twitter.com/prajavani">ಎಕ್ಸ್</a>, <a href="https://www.fb.com/prajavani.net">ಫೇಸ್ಬುಕ್</a> ಮತ್ತು <a href="https://www.instagram.com/prajavani">ಇನ್ಸ್ಟಾಗ್ರಾಂ</a>ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಫಾಲೋ ಮಾಡಿ.</strong></p></div>
